De aarde warmt op. En de gevolgen daarvan zijn op tal van plekken al goed zichtbaar.
Door de uitstoot van broeikasgassen – zoals koolstofdioxide en methaan – warmt de aarde op. En met name de laatste tientallen jaren gaat het heel hard; gemiddeld stijgt de wereldwijde temperatuur sinds 1981 met ongeveer 0,18 graad Celsius per decennium. Het zal je dan ook niet verbazen dat de warmste jaren ooit gemeten allemaal vrij recent hebben plaatsgevonden; de top drie bestaat uit 2016, 2019 en 2020. En sinds het jaar 2015 ligt de gemiddelde wereldwijde temperatuur op jaarbasis steevast 1 graad Celsius hoger dan in pre-industriële tijden. En die hogere temperaturen zijn niet zonder gevolgen; op tal van plekken begint de opwarming van de aarde al effect te hebben. We lichten er zeven voor je uit.
1. Groenland
Op het grootste eiland ter wereld is klimaatverandering geen toekomstmuziek, maar realiteit. Het eiland wordt bedekt door een dikke ijskap die tot 1990 geen massa verloor; ijs dat door smelt of afkalving verloren ging, werd elk jaar gecompenseerd door sneeuwval. Maar sinds 1990 is dat anders; de ijskap verliest meer ijs dan er bijkomt. Dat komt enerzijds doordat de atmosfeer opwarmt. Daarnaast spelen ook hogere watertemperaturen een rol; doordat de omringende wateren opwarmen, verliezen de gletsjertongen die op het water rusten, massa. Ze zijn daardoor minder goed in staat om tegenwicht te bieden aan de op het land gelegen gletsjers, waardoor die sneller gaan stromen. En dat zie je, zo vertelde Michiel van den Broeke, hoogleraar polaire meteorologie aan de Universiteit Utrecht, jaren geleden aan Scientias.nl. “Doordat de gletsjer – met name aan het uiteinde – sneller stroomt, wordt deze wat uitgerekt en ziet het oppervlak er wat brokkelig uit. Daarnaast kun je ook goed zien dat gletsjers dunner zijn geworden.” Veel gletsjers rusten tussen twee rotswanden. “Op die wanden zie je een licht kleurverschil dat verraadt dat de gletsjer ooit dikker was. Soms gaat het om een verschil van wel honderd meter. Er verandert dus heel veel. En dat gaat heel snel.”
2. Noordelijke IJszee
Een andere plek waar de gevolgen van klimaatverandering goed zichtbaar zijn, is de Noordelijke IJszee. Deze is traditioneel bedekt met een enorme hoeveelheid zee-ijs. Maar dat zee-ijs kwijnt de laatste jaren snel weg. Daardoor is niet alleen de omvang van het zee-ijs afgenomen; ook de dikte ervan loopt terug. Het verdwijnen van het zee-ijs is zorgwekkend, omdat het de opwarming van de aarde kan bespoedigen. Zee-ijs is namelijk licht van kleur en reflecteert zo’n 80 procent van het zonlicht (en daarmee ook de zonnewarmte). Wanneer het verdwijnt, maakt het automatisch plaats voor de veel donkere oceaan eronder en die absorbeert juist 90 procent van het zonlicht (en warmte). Zo zorgt het verdwijnen van zee-ijs ervoor dat de opwarming van het Noordpoolgebied verder versneld wordt.
3. Morteratsch-gletsjer
Maar ook dichter bij huis is klimaatverandering zichtbaar, bijvoorbeeld in de Alpen. Daar vinden we onder meer de Morteratsch-gletsjer die gemiddeld elk jaar 20 meter korter wordt. En dat zie je, zo vertelde Hans Oerlemans, hoogleraar meteorologie aan de Universiteit Utrecht, een paar jaar geleden aan Scientias.nl. “Als je door het dal loopt, kun je aan de morenes (puinafzettingen van de gletsjer, red.) aan de zijkanten heel goed zien hoe hoog het ijs ooit lag. En dan moet je soms concluderen dat op de plek waar je nu loopt zo’n 50 jaar geleden nog 100 meter ijs lag. Dat is heel indrukwekkend.” Het verhaal van deze gletsjer staat overigens niet op zichzelf; onderzoekers verwachten dat de Alpen in 2050 ongeveer de helft van hun huidige gletsjervolume verloren zullen hebben.
4. Derde pool
De Noord- en Zuidpool kennen we allemaal, maar ken je ook de ‘derde pool’? Met die term wordt wel eens verwezen naar de Himalaya; een indrukwekkend gebergte dat na het Noord- en Zuidpoolgebied het meeste ijs herbergt. En dat ijs verdwijnt razendsnel, zo heeft recent onderzoek uitgewezen. “Recentelijke jaarlijkse verliezen hebben gemiddeld zo’n 8 miljard ton water opgeleverd,” vertelde onderzoeker Josh Maurer eerder. Wie zich daar een voorstelling bij wil maken: daar kun je 3,2 miljoen Olympische zwembaden mee vullen. Naast stijgende temperaturen spelen ook veranderingen in neerslag een rol in het massaverlies van de gletsjers in de Himalaya. Net als roet; doordat veel Aziatische landen grote hoeveelheden fossiele brandstoffen en biomassa verbranden, wordt er ook veel roet gegenereerd dat deels op de gletsjers belandt, waar het zonne-energie absorbeert en het smelten versnelt. Hoewel de relatief laaggelegen gletsjers de meeste smelt te verstouwen krijgen, heeft recent onderzoek uitgewezen dat ook de hoogste gletsjers niet aan de impact van klimaatverandering kunnen ontkomen; zo is zelfs de South Col-gletsjer, gelegen op de beroemde Mount Everest – in de afgelopen 25 jaar zo’n 55 meter dunner geworden.
5. Great Barrier Reef
Maar het zijn niet alleen ijsrijke gebieden die getroffen worden door de opwarming. Ook elders slaan de hoge temperaturen nietsontziend toe. Bijvoorbeeld voor de kust van Australië, waar het prachtige Great Barrier Reef ligt. Het rif verandert onder invloed van klimaatverandering. Zo heeft het rif bijvoorbeeld te lijden onder mariene hittegolven die door de opwarming van de aarde frequenter optreden. De hoge watertemperaturen resulteren erin dat de microscopisch kleine algen die in het koraal huizen (en het van kleur voorzien) wegtrekken. Wat achterblijft zijn ‘verbleekte’ koralen. Die zijn niet per se gedoemd om te sterven, maar ze kunnen wel aanzienlijk minder hebben dan hun soortgenoten die nog wel in symbiose met algen leven. In de afgelopen vijf jaar is het al drie keer voorgekomen dat grote delen van het rif door ‘mariene hittegolven’ zijn verbleekt. Die verbleekte koralen kunnen zich wel herstellen, maar dat wordt een stuk lastiger als de mariene hittegolven elkaar zo snel opvolgen. Daarnaast heeft het koraal ook te lijden onder de verzuring van de oceanen; een groot deel van de CO2 in de atmosfeer wordt door de oceanen geabsorbeerd en dat leidt ertoe dat deze een hogere zuurgraad krijgen. En in zo’n zuurdere oceaan zijn koralen minder goed in staat om skeletten en riffen te vormen. Tenslotte zorgt klimaatverandering er ook voor dat extreme weersomstandigheden – zoals cyclonen, stormen en overstromingen – vaker optreden én nog extremer worden. En dat is slecht nieuws voor kustgebieden, zoals dat waarin het Great Barrier Reef huist.
6. Nederland
Maar ook hier, in ons eigen kikkerlandje – waar de temperatuur nog harder gestegen is dan mondiaal het geval is (in 130 jaar tijd is het gemiddeld 1,7 graden Celsius warmer geworden) – zijn de gevolgen van de opwarming voelbaar. Zo is het aantal koude dagen en nachten flink afgenomen. Tegelijkertijd neemt de hoeveelheid neerslag toe, begint het groei- en bloeiseizoen eerder en neemt de kans op hittegolven toe.
7. West-Antarctica en het Antarctisch Schiereiland
Dan toch nog even terug naar een ijsrijk gebied: Antarctica. Ook hier gaat door de opwarming van de aarde veel ijs verloren, met name in West-Antarctica en op het Antarctisch Schiereiland. Het ijsverlies is in tien jaar tijd verdrievoudigd, zo stelden Nederlandse onderzoekers een paar jaar geleden. En in 25 jaar tijd is de wereldwijde zeespiegel door het Antarctische ijsverlies alleen al met gemiddeld zo’n 7,2 millimeter gestegen. Veertig procent van die stijging – zo’n 3 millimeter – vond in slechts vijf jaar tijd plaats. “Het ijsverlies schommelt door variaties in sneeuwval per jaar, maar de grote lijn is heel duidelijk,” zo stelde Van den Broeke in 2018. “En dat in één generatie. Dat is niet niks.”
Met de hierboven genoemde gebieden doen we zomaar een greep uit de talloze plekken waar klimaatverandering al gevoeld wordt. Dat er nog veel meer plaatsen genoemd kunnen worden, staat vast; recent onderzoek wijst uit dat antropogene klimaatverandering reeds van invloed is op zeker 80 procent van het aardoppervlak. En dat betekent dat 85 procent van de wereldbevolking er op dit moment al iets van merkt. Het is verontrustend; klimaatverandering is geen toekomstmuziek, maar reeds volop gaande. En als we niets doen, zal de temperatuur blijven stijgen en de impact van de opwarming nog schrikbarendere vormen aannemen, zo waarschuwde een werkgroep van het Intergovernmental Panel on Climate Change, dat specifiek onderzoek doet naar de impact van klimaatverandering, eerder dit jaar, onder meer bij monde van zijn co-voorzitter Hans-Otto Pörtner. “De klimaatverandering bedreigt de mensheid en de gezondheid van de planeet. Als we nog langer wachten met een wereldwijde, gerichte aanpak, missen we onze kans om ons van een leefbare toekomst te verzekeren.”
