Toetanchamon is wereldberoemd, maar over hoe hij er nu precies uitzag, zijn wetenschappers het nog altijd niet eens. Een nieuwe reconstructie lijkt die discussies te beslechten én onthult dat Toetanchamon een opvallend groot hersenvolume had.
Als er één farao bestaat die tot de verbeelding spreekt, dan is het Toetanchamon wel. Al op jonge leeftijd volgt hij zijn vader Achnaton op en wordt farao van het machtige Egypte. Om amper tien jaar later, veel te vroeg en om nog onverklaarbare redenen, te overlijden. Hij wordt ter ruste gelegd in een goedgevulde grafkamer om vervolgens meer dan 3000 jaar later, in het jaar 1925, door de egyptoloog Howard Carter te worden herontdekt. Er volgen talloze onderzoeken waarin zowel de mummie als de grafgiften als de graftombe zelf uitgebreid worden bestudeerd. En mondjesmaat komen we meer te weten over de jonge farao; zo ontdekken onderzoekers dat hij leed aan malaria en de ziekte van Köhler (een aandoening waarbij bot in de voeten afsterft) en nauw verwant was aan twee gemummificeerde foetussen die eveneens in de grafkamer zijn teruggevonden.
Uiterlijk
Maar er bleven ook veel vragen. Bijvoorbeeld over de doodsoorzaak en het uiterlijk van Toetanchamon. Want hoe zag de jong overleden farao er nu bij leven precies uit? In het verleden zijn onder meer op basis van de schedel wel reconstructies gemaakt, maar die waren niet altijd even eenduidig. En zeker de oudere reconstructies zijn verre van levendig. Reden genoeg voor een internationaal team van onderzoekers om zich nog eens in de kwestie vast te bijten. Het resulteert in een uiterst levendige reconstructie van de jonge farao die volgens de onderzoekers naar alle waarschijnlijkheid dicht tegen het ware uiterlijk van de farao aanschuurt.
Nieuwe reconstructie
Voor de reconstructie maakten de onderzoekers gebruik van CT-scans van de schedel. Ook gebruikten ze eerder gemaakte röntgenbeelden en door archeologen vrijgegeven afmetingen van de schedel. Vervolgens maakten ze op basis van die informatie een digitale reconstructie van het gezicht van de farao. Het resultaat is bijzonder levendig. “De afgelopen jaren is er als het om digitale reconstructie-mogelijkheden gaat enorme vooruitgang geboekt,” vertelt onderzoeker Michael Habicht aan Scientias.nl. “Vooral de menselijke huid en ogen zijn we in de afgelopen twee jaar veel realistischer kunnen gaan weergeven. Oudere reconstructies van Toetanchamon – gemaakt met behulp van gips en boetseerklei – lijken lang niet zo levendig en worden, doordat ze met de hand gemaakt worden, sterk beïnvloed door de kunstenaar die ze maakt. Wat betekent dat de resultaten ook niet gerepliceerd kunnen worden.”
Overeenkomsten met eerdere reconstructie
Vanzelfsprekend hebben de onderzoekers hun reconstructie ook wel even vergeleken met eerdere reconstructies. En dat levert een opvallend resultaat op, zo vertelt Habicht. “Er is een opvallende overeenkomst tussen de zeer professionele Franse reconstructie die in 2005 werd uitgevoerd en onze reconstructie. In beide reconstructies komen belangrijke elementen van het gezicht en de gezichtsuitdrukking overeen.” De Franse reconstructie waar Habicht naar verwijst werd uitgevoerd onder leiding van een forensisch deskundige en was eveneens onder meer gebaseerd op CT-scans van de schedel van de jonge farao. “Aangezien een forensische reconstructie gebruik maakt van wetenschappelijke methoden en niet van vrije creativiteit, denk ik dat dit (de overeenkomst tussen de Franse en nieuwe reconstructie, red.) een teken is dat het werkelijke uiterlijk van Toetanchamon in deze twee reconstructies terugkomt.” De onderzoeker weet zich in die gedachte gesteund door het feit dat zowel de nieuwe als de eerder door Franse wetenschappers gemaakte reconstructie bovendien de nodige overeenkomsten vertoont met afbeeldingen die van Toetanchamon zijn teruggevonden. “In het bijzonder met het hoofd op de lotusbloem,” aldus Habicht, verwijzend naar een houten beeldje dat in de grafkamer van Toetanchamon is teruggevonden. Het beeldje in kwestie stelt het hoofd van Toetanchamon voor, dat uit een geopende lotusbloem – symbool voor de zon – lijkt te verrijzen.
Grote verrassing
Volgens Habicht krijgen we met de nieuwe reconstructie dus een glimp van de jonge farao te zien. Wat daarbij zeker opvalt, is dat Toetanchamons schedel een wat langgerekte vorm kent. Eerdere reconstructies – en ook afbeeldingen van Toetanchamon – hintten daar al op, maar het nieuwe onderzoek kan dat bevestigen. Sterker nog; een analyse van de opmerkelijke vorm van de schedel wijst uit dat Toetanchamon een opmerkelijk groot hersenvolume moet hebben gehad. “Voor mij persoonlijk was de grootste verrassing het hersenvolume,” vertelt onderzoeker Cicero Moraes daarover. “Dat volume is veel groter dan gemiddeld. Grofweg gesproken heeft slechts ongeveer vijf procent van de mensen op aarde een brein van deze omvang!”
Een gezicht
Door Toetanchamon een gezicht te geven, hopen de onderzoekers dat de farao meer wordt dan een archeologische vondst en voor mensen die vandaag de dag over hem horen, gaat ‘leven’. Bovendien staat de reconstructie van het uiterlijk van de jonge farao niet op zichzelf, zo benadrukt Habricht. “De reconstructie maakt onderdeel uit van een serie reconstructies. Zo hebben we het uiterlijk van de vader van Toetanchamon eerder al gereconstrueerd. En we hebben tevens nog andere mummies uit deze periode gereconstrueerd, zoals een nog ongeïdentificeerde mummie van het vrouwelijke geslacht die zo’n 21 jaar oud moet zijn geworden.” Deze mummie heeft eveneens een langgerekte schedel. “Zover we nu weten, heeft er nog geen genetisch onderzoek plaatsgevonden, maar het is mogelijk dat we hier te maken hebben met een zus of halfzus van Toetanchamon.”
En zo lijken we gaandeweg een toch steeds levendiger beeld te krijgen van de hoofdrolspelers in een voor het oude Egypte zo’n turbulente tijd. Want het was Achnaton, de vader van Toetanchamon die voor een radicale ommezwaai zorgde door het monotheïsme te introduceren. Het leidde ertoe dat Toetanchamon – op slechts negenjarige leeftijd – een land erfde waarin de spanningen hoog waren opgelopen. De piepjonge farao draaide een aantal beslissingen van zijn vader weer terug en omarmde het polytheïsme weer. Lang zou Toetanchamon niet over ‘zijn’ Egypte regeren; de jonge farao was slechts 19 jaar oud toen hij stierf. En hoewel zowel zijn leven als dood nog door veel vraagtekens omringd zijn, kunnen we ons nu wanneer we over dat korte leven verhalen toch eindelijk een redelijk goed beeld vormen van hoe deze nog altijd tot de verbeelding sprekende farao eruit moet hebben gezien.
