In een poging stroperij tegen te gaan, worden veel neushoorns preventief onthoornd. Maar dat leidt weer tot nieuwe problemen, zo toont een nieuwe studie aan.
De Afrikaanse zwarte neushoorn wordt al enige tijd met uitsterven bedreigd. Zo zijn er momenteel nog maar 5.500 dieren in leven. Het is met name te wijten aan stropers die hen doden voor hun hoorn, die op de zwarte markt voor meer dan goud wordt verkocht. Natuurbeschermers dachten stropers te slim af te zijn door neushoorns preventief en op een diervriendelijke manier te ‘onthoornen’ (zie kader). En hoewel dit inderdaad heeft geleid tot een afname van het aantal sterfgevallen, heeft deze goedbedoelde maatregel ook een duistere kant.
Nog altijd wordt er in Afrika intensief gestroopt. En dat kost veel nietsvermoedende neushoorns het leven. Hoewel neushoorns een beschermde status hebben gekregen en bewapende rangers over hen waken, zijn de populaties in de afgelopen jaren alsnog gekelderd. Veel reservaatbeheerders kiezen er dan ook voor om neushoorns te onthoornen, om zo stropers voor te zijn en de dieren te beschermen tegen een vreselijke dood. Onthoornen is overigens geen pijnlijke operatie. De neushoorns zijn verdoofd en voorzien van blinddoeken en oordoppen om hun zintuigelijke stress te beperken. Vervolgens wordt de hoorn afgesneden en op een veilige plaats bewaard. De ingreep wordt uitgevoerd door een team van ervaren dierenartsen en specialisten.
In een nieuwe studie hebben onderzoekers bestudeerd wat precies de impact is van onthoornen op het gedrag van neushoorns die in tien verschillende natuurgebieden in Zuid-Afrika rondzwerven. Het team observeerde 368 verschillende dieren uit verscheidende populaties over een tijdspanne van vijftien jaar. “We hebben op deze manier unieke en zeer zeldzame gegevens verzameld,” vertelt onderzoeker Vanessa Duthé. “Dit heeft ons in staat gesteld om te achterhalen hoe neushoorns op onthoornen reageren.”
Gewenste resultaat
Aan de ene kant leidt onthoornen tot het gewenste resultaat. Zo worden er minder neushoorns op brute wijze gedood. “Bovendien verhoogt het de natuurlijke sterfte niet en tast het ook niet het overlevingsvermogen van de dieren aan,” constateert Duthé.
Territorium
Maar onthoornen heeft ook een duistere kant. Zo blijkt het invloed te hebben op hoe neushoorns met hun leefgebied omspringen en tast het tevens hun onderlinge interacties aan. In de tien bestudeerde Zuid-Afrikaanse reservaten verkleinden onthoornde zwarte neushoorns hun leefgebied met gemiddeld 11,7 vierkante kilometer (of 45,5 procent). Sommige onthoornde neushoorns verloren zelfs tot 80 procent van hun territorium.
Sociaal
Daarnaast ontdekten de onderzoekers dat het afsnijden van de hoorns de zwarte neushoorn een stuk minder sociaal maakte. In plaats van elkaar op te zoeken, leken de dieren elkaar nu ineens opzettelijk te vermijden. Het was zelfs 37 procent minder waarschijnlijk dat de neushoorns sociale ontmoetingen aangingen. “We concluderen dat het onthoornen van zwarte neushoorns als maatregel tegen stroperij, hun gedrag verandert,” zo schrijven de onderzoekers in hun studie.
Goed of slecht?
Op dit moment durft het team nog niet te zeggen of onthoornen iets positiefs of iets negatiefs is. Ondanks de impact op het sociale leven van de neushoorn, redt het namelijk wel veel levens. “Kleinere territoria leiden daarnaast ook tot minder gevechten tussen mannetjes, die soms een dodelijke afloop hebben,” zegt Duthé. Bovendien heeft een ander onderzoek uitgevoerd in Namibië aangetoond dat onthoornen geen invloed heeft op de voortplanting. Dit, samen met andere maatregelen, suggereert dat onthoornen een effectieve manier is om de ernstig bedreigde zwarte neushoorn voor uitsterven te behoeden.
Onderzoek
Maar om na te gaan of onthoornen ook daadwerkelijk de beste manier is, is er meer onderzoek nodig. Dat komt omdat neushoorns lang leven – ze kunnen wel vijftig jaar oud worden. Volgens het team zullen er dan ook meer gegevens over een langere termijn verzameld moeten worden, voordat er definitieve conclusies getrokken kunnen worden over de reproductieve en genetische gevolgen.
Onthoornen is overigens geen simpele oplossing. Het is een dure ingreep en brengt bovendien zowel mensen als neushoorns in gevaar. Bovendien zijn hoorns gemaakt van keratine en groeien daarom terug, net als onze vingernagels. Dit betekent dat de ingreep elke 14 tot 24 maanden moet worden herhaald. “Dat het zover is gekomen, is dus met name vanwege de urgentie van de situatie,” besluit Duthé.
…over de strijd tegen neushoornstropers? Lees dan ook dit eerder verschenen achtergrondartikel.
