We stevenen momenteel af op temperaturen die vergelijkbaar zijn met die van 14 miljoen jaar geleden. En dat betekent dat het nieuw ontdekte landschap, met zijn valleien en heuvels, opeens weer tevoorschijn zou kunnen komen.
Op het eerste gezicht lijkt de Oost-Antarctische ijskap niets meer dan een enorme ijsvlakte, die zich over duizenden kilometers uitstrekt. Dit ijsplateau is bedekt met een dikke laag ijs, dat op sommige plaatsen meer dan 4 kilometer dik is. Maar onder dat ijs houdt zich een nog onbekende wereld verborgen, zo veronderstelt een nieuwe studie. Want onderzoekers hebben hier een oud rivierlandschap ontdekt waarvan wetenschappers geen idee hadden dat het bestond.
Op Antarctica vinden we twee hoofdgebieden, waar Oost-Antarctica er één van is. Oost-Antarctica is vrijwel geheel bedekt met een grote massieve ijskap, die zelfs de grootste aaneengesloten ijskap ter wereld is. Bovendien herbergt dit gebied veruit het grootste deel van het gletsjerijs op onze planeet. Oost-Antarctica is de droogste, winderigste en koudste plek op aarde. In de wintermaanden kunnen de temperaturen daar aanzienlijk dalen, tot wel ver onder het vriespunt. Het kan er zelfs bijna -100 graden Celsius worden! Dit gebied is vanwege zijn enorme omvang, geïsoleerde ligging en bijzondere kou dan ook vrijwel onbewoond.
Dit recent ontdekte landschap bestaat uit stokoude valleien en heuvels, die qua grootte en schaal enigszins vergelijkbaar zijn met het landschap in Noord-Wales dat ooit door gletsjers is gevormd. Het oude rivierlandschap is vermoedelijk minstens 14 miljoen jaar geleden ontstaan – en misschien zelfs nog eerder, vóór de initiële groei van de Oost-Antarctische ijskap zo’n 34 miljoen jaar geleden. Sindsdien zou het geen daglicht meer hebben gezien.
Satellieten en radar
De onderzoekers kwamen het landschap op het spoor met behulp van satellieten en radars. Hoewel het landschap onder de ijskap niet rechtstreeks met het blote oog waarneembaar is, onthullen satellietbeelden subtiele oneffenheden in het oppervlak van de ijskap. Deze oneffenheden bieden aanwijzingen over hoe het landschap eronder eruitziet. Uiteindelijk slaagde het team erin om een gebied van 32.000 vierkante kilometer land onder de uitgestrekte ijskap in kaart te brengen.
Het oude rivierlandschap
Concreet ontdekten ze dat het landschap bestaat uit drie hooglandgebieden die ooit gevormd zijn door rivieren en die gescheiden werden door diepe geulen, op slechts ongeveer 350 kilometer van de rand van de ijskap. Deze hooglandgebieden ontstonden vóórdat het ijs de regio bedekte, toen rivieren het gebied doorkruisten en uitmondden in een kustlijn die ontstaan was tijdens de breuk van het supercontinent Gondwana. De splitsing van Gondwana zorgde er ook voor dat valleien tussen deze hooglandgebieden werden gevormd voordat ze door ijs werden bedekt.
Stabiel
De onderzoekers suggereren dat ondanks tussenliggende warmere periodes het ijs in dit gebied gedurende miljoenen jaren grotendeels stabiel is gebleven. “Wat we hebben aangetroffen, is een oud landoppervlak dat niet is geërodeerd door de ijskap en blijkbaar is gevormd door rivieren voordat het ijs zijn intrede deed,” stelt onderzoeker Stewart Jamieson. “Dit wijst erop dat er in dit specifieke gebied weinig verandering heeft plaatsgevonden. Dit inzicht helpt ons te begrijpen hoe de ijskap zou kunnen reageren op toekomstige en voortdurende opwarming.”
Toekomst
Volgens het team kan het nieuw ontdekte landschap ons veel inzicht verschaffen in de vroege en langdurige geschiedenis van de Oost-Antarctische ijskap. En dat is belangrijk, omdat het ons helpt een beter inzicht te krijgen in hoe de ijskap zou kunnen reageren op de veranderingen in het klimaat die in de toekomst kunnen optreden. Dat is weer op zijn beurt van belang, omdat de ijskap op dit moment een hoeveelheid ijs bevat die, als het volledig zal smelten, de zeespiegel met ongeveer 60 meter kan laten stijgen. “Het gebied onder de Oost-Antarctische ijskap is minder bekend dan het oppervlak van de planeet Mars,” zegt onderzoeker Stewart Jamieson. “Dit vormt een uitdaging, omdat dit verborgen landschap aanzienlijke invloed heeft op hoe het ijs in Antarctica stroomt en hoe het kan reageren op klimaatveranderingen in het verleden, heden en toekomst. Daarom bestuderen we een klein deel van dit landschap in nauwgezet detail om te begrijpen wat het ons kan vertellen over de ontwikkeling van het landschap en de veranderingen in de ijskap door de tijd heen.”
Klimaatverandering
Hoewel dit eeuwenoude rivierenlandschap al zeker 14 miljoen jaar in duisternis verkeert, bestaat de kans dat dit in de toekomst gaat veranderen. De voornaamste oorzaak hiervoor is klimaatverandering, die volgens de onderzoekers aanzienlijke ijsafname in dit gebied zou kunnen veroorzaken. Het klimaat van onze planeet ondergaat momenteel snelle veranderingen en beweegt zich in de richting van temperaturen die vergelijkbaar zijn met die van 34 tot 14 miljoen jaar geleden. Gedurende die periode was het gemiddeld 3 tot 7 graden Celsius warmer dan wat we vandaag de dag ervaren. Met andere woorden, dit suggereert dat we in de toekomst wellicht omstandigheden op Oost-Antarctica zullen zien die vergelijkbaar zijn met die toen het oude rivierenlandschap zich vormde.
Deze ontdekkingen verrijken ons begrip van de historische ijskoude geschiedenis van de Oost-Antarctische ijskap en laten bovendien zien wat we in de toekomst mogelijk kunnen verwachten. En hoewel de ontdekking van het oude rivierenlandschap best opwindend is, is het mogelijk dat er nog meer te ontdekken valt. Zo suggereert het onderzoeksteam dat er waarschijnlijk nog andere oude landschappen onder de Oost-Antarctische ijskap verborgen liggen. “We blijven doorgaan met het verkennen van dit landschap en zullen ons uiterste best doen om ontbrekende gegevens aan te vullen,” benadrukt Jamieson. “Want mogelijk kunnen we deze informatie gebruiken om meer inzicht te krijgen in hoe de ijskap en het onderliggende landschap in de loop van hun lange geschiedenis zijn geëvolueerd.”
