Jaar in jaar uit draaien we bekende kerstnummers zoals ‘All I Want for Christmas is you’ werkelijk grijs. Na herhaaldelijk luisteren blijven we er kennelijk van genieten. Neurowetenschapper Brian Rabinovitz verklaart hoe dit precies werkt.
Of je nu de supermarkt binnenstapt of in de vroege ochtend nietsvermoedend de autoradio aanzet, de kans is groot dat je ondertussen al talloze keren bekende kerstliedjes hebt gehoord. ‘All I Want for Christmas Is You’ van Mariah Carey – dé favoriet aller tijden – ‘Let it Snow’ van Frank Sinatra of ‘Jingle Bell Rock’ van Bobby Helms schallen elke decembermaand wekenlang uit de luidsprekers. En hoewel we deze nummers onderhand kunnen dromen, blijven we er jaar naar jaar en soms zelfs dag na dag naar luisteren. We lijken er maar geen genoeg van te krijgen! Maar wat is toch die ‘magie’ van kerstmuziek?
Connectie
Wat kerstmuziek in eerste instantie doet, is een connectie creëren met een heel bijzonder moment in het jaar: de feestdagen. Dit is een belangrijke reden dat we er vrolijk van worden en er maar naar blijven luisteren. “Muziek brengt in het algemeen altijd vreugde, dus het is geen verrassing dat kerstmuziek dit ook doet,” vertelt Brian Rabinovitz, een neurowetenschapper die zich bezighoudt met hoe de hersenen muziek verwerken, aan Scientias.nl. “Maar wat kerstmuziek echt uniek maakt, is de context waarin we ernaar luisteren. We genieten er vooral van terwijl we tijd doorbrengen met vrienden en familie, te midden van een feestelijke tijd van het jaar. Als deze muziek een natuurlijk onderdeel wordt van de herinneringen aan deze periode, is het begrijpelijk dat het vreugde brengt.”
Herinneringen
En die herinneringen zijn een belangrijk tweede aspect. “Onze hersenen zijn uitstekend in het vormen van associatieve herinneringen,” vervolgt Rabinovitz. “En hoe emotioneel belangrijker de ervaring is, hoe sterker de geheugenvorming waarschijnlijk zal zijn. Positieve kerstervaringen worden opgeslagen. En als je rond die tijd naar muziek luistert, wordt die muziek waarschijnlijk een deel van die opgeslagen herinneringen. Kortom, het luisteren naar kerstmuziek kan dus later ook weer bepaalde herinneringen oproepen.” Hoewel de meeste mensen blij worden wanneer ze voor het eerst in maanden weer een kerstliedje horen, geldt dit overigens zeker niet voor iedereen. “Als iemand negatieve ervaringen heeft gehad in deze tijd, zoals het verlies van een dierbare, kunnen deze liedjes op een krachtige manier verbonden worden met die negatieve herinneringen,” aldus Rabinovitz. “Onze hersenen worden eigenlijk voortdurend beïnvloed door zowel positieve als negatieve ervaringen.”
Stemming
Kortom, onze hersenen associëren muziek met emoties en herinneringen, waardoor het luisteren naar bepaalde muziek sterke emotionele reacties en nostalgische gevoelens kan oproepen. En omdat de meeste mensen fijne herinneringen aan kerst hebben, worden we er massaal vrolijk van. Het moge duidelijk zijn, kerstmuziek beïnvloedt onmiskenbaar onze stemming. Dat hangt overigens ook af van diverse factoren die in het algemeen van invloed zijn op hoe muziek onze gemoedstoestand beïnvloedt. “Dit omvat onder andere hoe vertrouwd de luisteraar is met de muziek, of de muziek in een majeure of mineure toonsoort is en het timbre of de geluidskwaliteit van de instrumenten,” somt Rabinovitz op. “Vanuit een meer neurologisch perspectief activeert muziek beloningspaden in de hersenen, wat plezier oplevert. Vooral verrassingen in muziek kunnen een bron zijn van genot. Stel je voor dat een artiest een bekend kerstliedje covert en op een bepaald moment wat improvisatie aan de zanglijn toevoegt. Als je vertrouwd bent met de klassieke versie van het lied, zou deze improvisatie niet overeenkomen met je verwachtingen. Het zou een breuk zijn met wat je had voorspeld. Als je die afwijking van je verwachting echter als iets positiefs ervaart, kan die mate van verrassing een heel plezierige beleving zijn. Sterker nog, hoe groter het verschil tussen je initiële voorspelling en de werkelijke uitkomst is, des te groter is het plezier van dat muziekmoment. Omdat populaire kerstliedjes heel bekend zijn, maken onze hersenen krachtige voorspellingen terwijl we ernaar luisteren, wat deels verklaart waarom zoveel artiesten ze graag coveren.”
Brein
Tot nu toe hebben we besproken hoe kerstmuziek onze stemming en gemoedstoestand beïnvloedt – en waarom. Maar laten we nu eens kijken naar wat kerstliedjes daadwerkelijk in onze hersenen veroorzaken. Welke hersengebieden worden bijvoorbeeld geactiveerd wanneer we naar kerstmuziek luisteren? “Er vindt met name activatie plaats in de primaire auditieve cortex in de temporale kwab,” stelt Rabinovitz. “Hier vindt de initiële verwerking van auditieve prikkels plaats. Een deel van de informatie vanuit de auditieve cortex wordt vervolgens doorgezonden naar een gebied in de frontale kwab dat de mediale prefrontale cortex, of mPFC, wordt genoemd. Over het algemeen wordt de frontale kwab geassocieerd met de meest complexe verwerking in de hersenen, zoals besluitvorming en planning. Er is aangetoond dat de mPFC de abstracte aard van een liedmelodie volgt. Het heeft ook veel verbindingen met langetermijngeheugens die zijn opgeslagen in andere delen van de hersenen. Dus als je een bekend kerstliedje hoort, helpt de mPFC om de melodie te begrijpen en herinneringen eraan op te halen. Daarnaast kan de nucleus accumbens, of NAc, geactiveerd worden. Dit gebied maakt deel uit van het mesolimbische pad, wat het gebied is dat verband houdt met beloning. Luister je naar kerstmuziek die je leuk vindt, dan zal de activatie in de NAc ervoor zorgen dat je dat nummer opnieuw wilt beluisteren.”
Amygdala
Een ander belangrijk gebied van de hersenen dat geactiveerd wordt, is de amygdala. En dat lijkt misschien een beetje gek. De amygdala heeft veel functies, maar is het meest bekend om activiteit die verband houdt met angst en agressie. “Veel van de invloed op de voorkeur, die wordt bepaald door verrassing (zoals eerder besproken, red.) hangt samen met de activiteit van de amygdala,” legt Rabinovitz uit. “Denk nog even terug aan het voorbeeld dat ik net gaf van een artiest die een klassiek kerstliedje covert en op een bepaald moment een geïmproviseerde vocale lijn toevoegt. Wanneer die geïmproviseerde lijn begint, ontstaat er een breuk in je verwachtingen, een onderbreking van het patroon. Dit zal waarschijnlijk de activiteit in de amygdala activeren. Je daaropvolgende beoordeling kan vervolgens zijn dat je het ‘nieuwe’ gedeelte in het nummer leuk vindt. Deze beoordeling komt voort uit activiteit in de prefrontale cortex. Als je prefrontale cortex uiteindelijk concludeert dat de nieuwe lijn leuk is, zal het die activiteit in de amygdala uitschakelen. Het contrast tussen die initiële activatie van de amygdala en het latere uitschakelen ervan kan een aanzienlijk deel verklaren van waarom we van muziek houden. Dit kan ook de reden zijn waarom de ene persoon dol is op onze hypothetische cover van het kerstliedje, terwijl een andere persoon dat niet is.”
Speciaal
Wat kerstliedjes daarnaast extra bijzonder maken, is dat ze slechts tijdelijk relevant zijn. Dat draagt ook bij aan de charme ervan. “Als je het hele jaar door regelmatig naar kerstmuziek luistert, zou het zijn speciale karakter verliezen,” vermoedt Rabinovitz. “Het zou nog steeds de emotionele impact hebben die alle muziek heeft, maar het zou niet langer de unieke kenmerken van kerstmuziek behouden en eenvoudigweg als algemene muziek worden beschouwd. Een groot deel van wat kerstmuziek speciaal maakt, zijn de associaties die we in ons geheugen hebben tussen de muziek en een bepaalde tijd van het jaar en specifieke activiteiten die we tijdens deze periode ondernemen. Dat betekent niet dat het luisteren naar één kerstlied in juli de zaken meteen zal veranderen, maar ik denk wel dat het beperken van je blootstelling aan kerstliedjes tot het kerstseizoen zal helpen om het speciaal te houden.”
Stress
En als iets speciaal is, kan dat ook aanzienlijke voordelen hebben voor je welzijn. Kerstmuziek heeft bijvoorbeeld de kracht om een aangenaam gevoel op te roepen dat bijdraagt aan een gevoel van geluk. En op die manier kan kerstmuziek ook een kalmerend effect hebben op lichaam en geest. Als de kerstperiode je dus stress bezorgt, kan het helpen om een vrolijk kerstliedje op te zetten. “Als het liedje je NAc activeert en je genot ervaart bij het luisteren naar de muziek, zal het stress verminderen,” verzekert Rabinovitz. “Het is echter wel belangrijk om te realiseren dat er een limiet is aan de mate van stressvermindering. Als je net verontrustend nieuws hebt gehoord, zal het luisteren naar je favoriete muziek waarschijnlijk niet alle stress wegnemen. Onder meer gematigde stressomstandigheden kan de muziek echter zeker gunstig zijn. Naast de activatie van de NAc veroorzaakt het luisteren naar muziek ook de afgifte van endorfines, die precies op dezelfde manier functioneren als opioïde medicijnen. Sterker nog, een groot deel van het plezier van muziek komt voort uit de afgifte van endorfines.”
Taak
Wie overigens beweert dat kerstliedjes enkel afleidend werken en je van een bepaalde taak weerhouden, heeft het bij het verkeerde eind. In zekere zin kan het zelfs je cognitieve prestaties verbeteren. “Het luisteren naar vertrouwde muziek die je leuk vindt, kan de opwinding verhogen en je alerter maken tijdens het uitvoeren van een taak,” vertelt Rabinovitz. “Als je echter een fan bent van kerstmuziek en het wilt gebruiken om cognitieve prestaties te verbeteren, raad ik aan om eerst naar de muziek te luisteren en daarna de cognitieve taak uit te voeren. Als je tegelijkertijd naar muziek luistert en een denktaak uitvoert, moet je steeds schakelen tussen de muziek en de taak. Onderzoek heeft aangetoond dat dit altijd leidt tot extra denkinspanning. Als er echter sprake is van een taak waar je tegenop ziet en het afspelen van muziek helpt je om deze toch te voltooien – doordat het je motiveert of als afleiding dient bijvoorbeeld -, aarzel dan niet om de muziek op de achtergrond aan te zetten!”
Positieve effecten
Samengevat kan kerstmuziek verschillende positieve effecten hebben. Er is dus helemaal niets mis mee om ‘All I Want for Christmas is You’ deze dagen helemaal grijs te draaien. “Als je ontspanning ervaart bij het beluisteren van kerstmuziek, is dat een goede reden om ervan te genieten,” benadrukt Rabinovitz. Daarnaast wijst hij erop dat kerstmuziek ook endorfine-afgifte kan stimuleren, wat plezier met zich meebrengt. “Vergeet ook niet dat als je naar kerstmuziek luistert, het helpt om de positieve herinneringen die eraan gekoppeld zijn, op te halen,” gaat hij verder. “Ten slotte zal het luisteren naar kerstmuziek tijdens het samenzijn met dierbaren nieuwe positieve herinneringen creëren. Hoe mooi is dat?”
Ga vandaag gerust dus nog een keer helemaal los met je favoriete kerstlied en zing het – alleen of met je familie – luidkeels mee. En of dat nou ‘Last Christmas’ van Wham! is of ‘It’s beginning to look a lot like Christmas’ van Michael Bublé, dat maakt dus echt niet uit. Waar Rabinovitz zelf graag naar luistert? “Als liefhebber van zowel klassieke muziek als metal kies ik voor ‘Carol of the Bells’ zoals uitgevoerd door Trans-Siberian Orchestra,” zegt hij. Kies dus vooral dat lied waar jij blij van wordt. Veel luisterplezier en maak er prachtige, muzikale kerstdagen van!
