De feestdagen zijn een positieve en plezierige periode, maar brengen tegelijkertijd ook stress en zorgen met zich mee. Hoogleraar psychiatrie Anne Speckens legt uit hoe je dit jaar de kerst stressvrij kunt beleven.
Het is weer kerst! Het moment van feestelijke maaltijden, cadeaus, kerstbomen en natuurlijk tijd doorbrengen met vrienden en familie. En hoewel velen reikhalzend naar al die gezelligheid uitkijken, gaat er achter die feestvreugde ook een minder leuke, stressvolle kant schuil. Terwijl de één geniet van de gezelligheid, de tradities en het samenzijn met dierbaren, kan de drukte van het organiseren van feestelijke activiteiten, het doen van cadeau-inkopen en sociale verplichtingen bij de ander juist spanning met zich mee brengen. Maar geen nood. Want hoogleraar psychiatrie en mindfulness-deskundige Anne Speckens legt uit hoe deze kerst ook voor jou een feestje kan worden.
Te hoge verwachtingen
De feestdagen zijn elk jaar een bijzondere periode. “Maar het is waar dat het zowel leuke, als stressvolle kanten heeft,” beaamt Speckens. “De meest mensen ervaren die allebei.” Volgens haar wordt de stress tijdens de kerstdagen voornamelijk gevoed door de hoge verwachtingen die we onszelf opleggen. “Verwachtingen dat alles leuk, speciaal, feestelijk, perfect en prachtig moet zijn – van hoe je eruitziet tot het eten, de kerstboom en de cadeautjes,” somt Speckens op. “Deze hooggespannen ideeën en verwachtingen vallen niet zelden tegen en kunnen daarom leiden tot stress.”
Stress
Stress rond de feestdagen manifesteert zich vaak als een mix van anticipatie en zorgen. Mensen kijken ernaar uit, maar voelen ook een zekere mate van spanning. “Vooraf piekeren ze over uiteenlopende zaken, zoals het kerstmenu, boodschappen doen, cadeautjes voor iedereen vinden, financiën, familieconflicten en meer,” legt Speckens uit. “Deze anticipatie, angst en gepieker hebben vaak al vóór kerst een effect op het lichaam. Het uit zich in alertheid en gespannenheid en kan verschillende lichamelijke reacties veroorzaken, zoals benauwdheid, een versnelde hartslag, duizeligheid en slecht slapen. Dit kan weer op zijn beurt een negatieve invloed hebben op hoe je je mentaal voelt en wat je aankan. Dit kan dan tot een krampachtige toestand leiden nog voordat kerst zich aandient.”
Omgaan met kerststress
Volgens Speckens hoeft het eigenlijk allemaal helemaal niet zo ver te komen. Als we kerst op een andere manier bekijken en er anders mee omgaan, kunnen we veel stress rondom de feestdagen voorkomen, zo betoogt ze. “Het zou goed zijn als we wat flexibeler zouden zijn en minder krampachtig vasthouden aan bestaande verwachtingen. Door meer open minded te zijn, creëren we een omgeving die het voor onszelf en anderen gemakkelijker maakt.”
Maar hoe dan?
Dat klinkt heel simpel. Maar hoe geef je dat nou concreet vorm? “Vooral door de situatie te accepteren zoals die is, ook als deze niet is zoals je die zou willen,” zegt Speckens desgevraagd. “De feestdagen hoeven niet perfect te verlopen; het is niet erg als mensen af en toe chagrijnig of moe zijn, het kerstdiner misschien niet helemaal is gelukt of dat het de hele dag pijpenstelen regent. Het is gunstiger voor je mentale gezondheid om te aanvaarden hoe de dingen zijn, in plaats van te hopen dat ze anders zouden zijn en je te ergeren aan de kloof tussen verwachting en realiteit. Het loslaten van alle ideeën en verwachtingen over hoe het zou moeten zijn en simpelweg het beste maken van de huidige situatie, komt uiteindelijk ten goede aan het welzijn van iedereen.”
Gedwongen gezelligheid
Kerst kan bovendien voor sommigen als ‘gedwongen’ gezellig worden ervaren, waarbij de druk om een vrolijke sfeer te creëren en vreugde te ervaren tijdens de feestdagen als verplichtend wordt beschouwd. Maar ook dat zouden we, als het aan Speckens ligt, moeten loslaten. “Dat kerst leuk en gezellig moet zijn, is slechts een idee,” onderstreept ze. “Er zullen heus momenten zijn waarop je het wel naar je zin hebt. Maar ook waarop het even niet leuk is. Probeer dan met wat meer afstand naar je eigen gedachten te kijken en niet meteen automatisch te reageren.”
Verander jezelf, niet een ander
Blijf dus vooral dicht bij jezelf, zo adviseert Speckens. “We zien elkaar niet zo vaak, zeker niet in grote familiebijeenkomsten, en daar kunnen situaties ontstaan waar je niet per se op zit te wachten. Oude, ingesleten patronen kunnen dan weer de kop op steken. Daarom kan het ook helpen als je je bewust bent van je eigen neigingen. Je kunt jezelf makkelijker veranderen dan een ander. Het is daarom belangrijk om met wat meer afstand naar jezelf te kijken. Wanneer je merkt dat je je ergert aan iets, is het nuttig om je daar bewust van te worden. Neem een stapje terug, relativeer en laat dingen soms gewoon gaan. Draag niet alle lasten op je schouders; het is oké als er iets misgaat. Probeer niet altijd de eerste te zijn die het voortouw neemt en zie wat er gebeurt als je dat niet doet. Het is misschien lastig, maar het kan ook interessant zijn. Op die manier maak je de situatie voor jezelf wat makkelijker en put je jezelf minder uit dan normaal, waardoor je meer energie overhoudt voor leuke gesprekken.”
Cadeaus
Maar niet alleen de feestdagen zelf kunnen stressvol zijn. Ook het kopen van cadeaus, vooral in deze tijd waarin steeds meer mensen financiële moeilijkheden ervaren, kan een bron van zorgen vormen. “Ook hierin kunnen we elkaar een beetje helpen,” zegt Speckens. “Verwachtingen spelen wederom een grote rol. Vaak hebben we bepaalde ideeën over wat anderen van ons verwachten, zoals dat cadeaus duur moeten zijn. Ik denk dat het laatste wat we willen, is dat mensen zich in de schulden steken of meer uitgeven dan ze kunnen veroorloven. Het zou goed zijn om vaker met elkaar te praten over wat precies leuke cadeaus zijn. Want die hoeven echt niet altijd duur te zijn. Je kunt ook een activiteit geven, zoals een aanbod om op te passen, de tuin te verzorgen of samen te koken. Dat wordt vaak zeer gewaardeerd terwijl het weinig geld kost.”
Spullen
Dat zou ook goed zijn in het kader van ‘ontspullen’. “Het is sowieso handig om niet te veel spullen te kopen, vooral niet als je niet weet of iemand anders daar wel op zit te wachten,” stelt Speckens. “Misschien is er wel meer behoefte aan ervaringen dan aan materiële geschenken. Winkels stimuleren ons om dingen te kopen, maar het zou goed zijn om ons daardoor niet te veel te laten leiden, zowel als maatschappij als individu. Het idee dat we iets moeten kopen, of dat we tekortschieten als we dat niet doen, moeten we doorbreken. We kunnen hier ook als samenleving aan werken. Eigenlijk is dat ook een mooie kerstgedachte: minder waarde hechten aan materiële zaken en in plaats daarvan iets leuks samen doen, wat niet veel hoeft te kosten maar waar je wel meer van kunt genieten.”
Grenzen stellen
Kijk je ondanks al deze tips toch nog erg tegen de feestdagen op? Dan is het misschien een goed idee om beter op jezelf te letten en grenzen te stellen. “Als je weet dat te veel drukte en stress tijdens de feestdagen een negatieve invloed op je hebben, is het de moeite waard om te overwegen hoe je dit kunt verminderen,” aldus Speckens. “Stel jezelf de vraag: hoe wil ik de feestdagen eigenlijk doorbrengen? Het is goed om te overwegen of je invloed kunt uitoefenen op bepaalde aspecten ervan. Soms voelen we de druk om mee te gaan met de massa en hoe dingen traditioneel gaan. Als het jaarlijks terugkeren van bepaalde verplichtingen als een marteling voelt, is het wellicht de moeite waard om in een vroeg stadium, voordat de feestdagen beginnen, het gesprek met elkaar hierover aan te gaan. Dit vereist tact en open communicatie, maar is wellicht wel de moeite waard. En misschien zou je nog wel eens verrast kunnen worden en zijn er meer mensen die blij zouden zijn als de feestdagen op een andere manier worden ingevuld. ”
Samenhorigheid
Door het op deze manier aan te vliegen, kunnen de feestdagen al een aanzienlijk andere sfeer krijgen. En laten we niet vergeten dat de feestdagen ook een zeer positieve invloed kunnen hebben op ons eigen welzijn – en het welzijn van een ander. “Rituelen en familiebijeenkomsten brengen ook veel warmte en herkenning met zich mee,” legt Speckens uit. “Er is een behoefte aan licht in donkere tijden, aan het stilstaan bij de ellende in de wereld, maar ook aan het delen van hoop. De feestdagen kunnen een gevoel van samenhorigheid teweeg brengen. Het besef dat we vergelijkbare ervaringen delen in het leven, met alle uitdagingen die daarbij horen, maar dat we er niet alleen voor staan. Tijdens de feestdagen uiten we dit door aan elkaar te denken of iets voor elkaar over te hebben, door bijvoorbeeld kerstkaarten te sturen of kerststukjes rond te brengen. Dit schept een gevoel van verbondenheid, iets wat we allemaal op zijn tijd nodig hebben. Daar leent deze kerstperiode zich uitstekend voor.”
Al met al benadrukt Speckens dat het essentieel is om te accepteren dat de feestdagen, net als de andere dagen van het leven, zowel positieve als negatieve kanten met zich meebrengen. En wil je de kerststress dit jaar zoveel mogelijk mijden, dan is het belangrijkste hoe je daar zelf mee omgaat. “Probeer van zowel de positieve als de negatieve aspecten het beste te maken,” concludeert Speckens. “Je kunt de impact van het negatieve verminderen door er wat laconieker en flexibeler mee om te gaan. Tegelijkertijd kun je de positieve momenten gebruiken om de tijd te nemen voor jezelf en vooral ook om samen met anderen dingen te doen die je anders misschien niet doet. Want uiteindelijk is dat waar kerst om draait.”
