En zo heel vanzelfsprekend is dat niet…
In de afgelopen maanden zijn door onderzoeksgroepen wereldwijd in sneltreinvaart coronavaccins ontwikkeld. En een aantal daarvan wordt op dit moment op mensen getest. De eerste resultaten druppelen sinds een paar weken binnen en zijn over het algemeen fenomenaal. Zo kondigde het bedrijf Pfizer in november aan dat zijn coronavaccin voor zo’n 90 procent effectief was. Niet lang daarna lieten de Russen weten dat hun Sputnik V-vaccin voor zo’n 95 procent effectief was. En weer wat later volgde het nieuws dat ook het vaccin ontwikkeld door Oxford en Astrazeneca bescherming bood tegen COVID-19. En gisteren werd bekend dat ook het vaccin ontwikkeld door Moderna in 94 procent van de gevallen bescherming biedt tegen COVID-19 en voorlopig zelfs volledige bescherming lijkt te bieden tegen een ernstig ziekteverloop.
Optimisme
Het zijn allemaal voorlopige resultaten, want de studies lopen nog. Daarnaast moeten we het in veel gevallen doen met persberichten en is de ruwe data nog niet beschikbaar. Voor wetenschappers zijn dat normaliter redenen om enige terughoudendheid in acht te nemen. En dat is in dit geval niet anders. Maar tegelijkertijd kunnen ze een gevoel van optimisme toch niet onderdrukken. Want de voorlopige resultaten van de verschillende onderzoeksgroepen wijzen er sterk op dat het daadwerkelijk mogelijk is om dit virus met een vaccin te bestrijden.
En dat is niet vanzelfsprekend, zo benadrukt professor Peter Openshaw – verbonden aan Imperial College London, nog maar eens in reactie op het nieuws dat ook Moderna een zeer effectief vaccin ontwikkeld heeft. “Er zijn veel ziekten waar we al heel lang een vaccin tegen willen hebben, maar dat vaccin is er nooit gekomen.” Openshaw denkt dan bijvoorbeeld aan ziekten zoals HIV en malaria. “De resultaten die we totnogtoe hebben wijzen erop dat het wel mogelijk is om een vaccin tegen COVID-19 te ontwikkelen en dat is echt heel goed nieuws.”
Zeer effectief
Dat meerdere onderzoeksgroepen – waaronder dus recent ook die van Moderna – bovendien melding maken van een effectiviteit die boven de 90 procent uitstijgt, is ook bijzonder bemoedigend. Even ter vergelijking: de jaarlijkse griepprik – die velen zonder twijfel elk jaar bij de huisarts halen – biedt vaak ‘slechts’ in 60 tot 70 procent van de gevallen bescherming.
Om vast te stellen of een coronavaccin veilig is en bescherming kan bieden tegen SARS-CoV-2, worden zogenoemde klinische studies opgezet. Deze studies kennen verschillende fasen, waarin de vaccins op steeds grotere groepen mensen worden getest. Zo wordt het vaccin in de eerste fasen aan kleine groepen mensen toegediend, waarna gekeken wordt of zij bijwerkingen ervaren en of ze na vaccinatie bijvoorbeeld antistoffen tegen het virus aanmaken. In de derde en laatste fase van het klinisch onderzoek komt het erop aan en moet blijken of een vaccin de infectiekans daadwerkelijk flink kan verkleinen. Hierbij wordt een grote groep mensen verzameld, waarna de helft het vaccin krijgt en de andere helft een placebo. Vervolgens worden deze mensen naar huis gestuurd. En na verloop van tijd moet dan blijken of infecties door de ziekteverwekker waartegen het vaccin beschermen moet daadwerkelijk minder voorkomen onder de groep die gevaccineerd is. Een voorbeeldje: de onderzoekers van Moderna hebben tijdens deze derde fase van klinisch onderzoek – die dus nog steeds loopt – inmiddels vastgesteld dat 196 van hun proefpersonen corona opliepen. 185 daarvan hadden een placebo ontvangen en 11 hadden het vaccin gekregen. Afgaand op die cijfers claimt het bedrijf nu een voorlopige effectiviteit van 94 procent. 30 van de coronapatiënten werden ernstig ziek. Aangezien zij allemaal deel uitmaakten van de groep die het placebo had ontvangen, claimt de farmaceut (opnieuw: voorlopig) dat het vaccin 100 procent bescherming biedt tegen een ernstig ziekteverloop.
Afgaand op wat we tot op heden in de klinische studies hebben gezien, lijkt het dus mogelijk om een zeer effectief vaccin tegen COVID-19 te ontwikkelen. En dat is uitermate goed – en dus allesbehalve vanzelfsprekend – nieuws.
Uitdagingen
Maar of we het virus met deze vaccins ook daadwerkelijk snel de wereld uit kunnen helpen, is nog even afwachten. Want hoewel de persberichten over effectieve vaccins ons om de oren vliegen, blijven in veel van die artikelen een aantal cruciale vragen onbeantwoord. Zo blijft bijvoorbeeld in het geval van de Moderna- en Pfizer-vaccins onduidelijk wat voor soort bescherming ze bieden, zo merkt Sarah Palmer, verbonden aan het Centre for Virus Research at the Westmead Institute for Medical Research, in reactie op het nieuws dat ook Moderna een heel effectief vaccin ontwikkeld heeft, op. “Als ze alleen ziekte voorkomen en dus geen infectie, zouden gevaccineerde mensen het virus nog steeds aan anderen door kunnen geven. Ook blijft de vraag hoelang men na vaccinatie beschermd is.” Professor Raina MacIntyre, expert op het gebied van opkomende infectieziekten en verbonden aan de University of New South Wales sluit zich daarbij aan. “We moeten (…) in gedachten houden dat de effectiviteit op lange termijn onbekend is,” zo stelt ze, eveneens in reactie op het laatste nieuws omtrent Moderna. En zelfs als vervolgonderzoeken uitwijzen dat de vaccins infectie voorkomen en langdurig werkzaam zijn, is het hoogst twijfelachtig of iedereen daar op korte termijn de vruchten van kan plukken. “Het op grote schaal produceren van deze vaccins en het verspreiden ervan naar de ziekenhuizen, huisartsen en apotheken van miljarden mensen zal een enorme en tijdrovende taak zijn,” voorspelt Palmer.
Hoewel ons dus nog wel wat uitdagingen te wachten staan, is er tegelijkertijd reden voor optimisme. Want waar de meeste uitdagingen ons dit jaar door een virus voor de voeten werden geworpen, zijn dit uitdagingen die je tegenkomt als je de rollen omdraait en het virus bij de strot wilt grijpen. Natuurlijk willen onderzoekers meer data en bewijs zien. En natuurlijk wil je dat bewezen effectieve en veilige vaccins zo snel mogelijk beschikbaar komen. Maar zo af en toe is het ook goed om even stil te staan bij hoever wetenschappers het afgelopen jaar gekomen zijn. En dan is er ondanks alle resterende vragen en uitdagingen toch wel reden voor optimisme, zo stelt ook MacIntyre. “Het grotere plaatje is dat we nu een uitstekend uitzicht hebben op een exitstrategie met effectieve vaccins.”
