Dit woeste toproofdier reisde heel Pangea over en greep de macht vlak voor grote massa-extinctie

We spreken 250 miljoen jaar voor Christus en de aarde zit middenin een brute massa-extinctie genaamd ‘The Great Dying’. Aan het eind van het Perm sterft het merendeel van de soorten uit, maar dit gebeurt niet zonder slag of stoot. Een lange, bloedige strijd op het supercontinent Pangea gaat hieraan vooraf.

De aarde lijkt wel uit elkaar te barsten. De aardbevingen en vulkaanuitbarstingen volgen elkaar in noodtempo op, waardoor de samenstelling van de atmosfeer en het klimaat drastisch veranderen. Maar liefst 90 procent van alle soorten gaat ten onder in deze heftige periode die zo’n miljoen jaar duurt en die de weg vrijmaakt voor het tijdperk van de dinosauriërs.

Instabiele ecosystemen
Fossielen uit die tijd vertellen een dramatisch verhaal, waarbij apexpredatoren duizenden kilometers lange omzwervingen maken in een zoektocht naar voedsel. Ondertussen komen ze hard in aanraking met andere gevaarlijke diersoorten. Zo is de Inostrancevia, een 3 tot 4 meter lang reptielachtig beest met angstaanjagende sabeltanden, door zijn overlevingsdrang vermoedelijk zo’n 10.000 kilometer naar het zuiden van Pangea verhuisd om daar de plek in te nemen van de lokale toproofdieren, om vervolgens ook zelf het loodje te leggen door de veranderende klimaatomstandigheden.

Fossil
Fossiel van Inostrancevia. Foto: Jennifer Botha

“Alle grote toproofdieren uit het late Perm, die zijn gevonden in Zuid-Afrika, stierven al ver voor The Great Dying uit. Er was zo’n 250 miljoen jaar geleden dus een vrije plek in het lokale ecosysteem, die voor een relatief korte periode is ingenomen door de Inostrancevia”, vertelt onderzoeker Pia Viglietti uit Chicago. “De Inostrancevia behoorde tot de Gorgonopsia, een soort vleesetende zoogdieren die allemaal tijdens de massa-extinctie zijn uitgestorven.” Het waren de eerste sabeltandroofdieren op aarde, zo groot als een tijger, en met een dikke huid zoals een olifant of neushoorn.

Kanarie in de kolenmijn
De Inostrancevia werd tot voor kort alleen in Rusland gevonden. Maar in een nieuwe studie schrijven onderzoekers nu dat ze ook in Zuid-Afrika fossielen hebben ontdekt. “We waren erg verrast de fossielen van deze prehistorische roofdieren tegen te komen”, zegt Viglietti. Het is onduidelijk hoe het deze vervaarlijke beesten is gelukt om 10.000 kilometer te overbruggen en hoeveel tijd het ze kostte om het supercontinent Pangea over te steken. Maar de afstand van hun thuisbasis is niet het enige dat de fossielen interessant maakt. “Toen we de data van de apexpredatoren in de omgeving vergeleken met de ‘indringers’, ontdekten we iets opmerkelijks. De lokale vleeseters stierven al ver voor de massa-extinctie uit”, zegt Viglietti. Het feit dat de Inostrancevia arriveerden en even later ook uitstierven, laat zien dat ze ongewild de rol van ‘kanarie in de kolenmijn’ kregen. Ze bleken een voorbode van de ecologische ramp die eraan zat te komen.

Extreme crisis
De fossielen zijn gevonden in het Zuid-Afrikaanse Karoo Basin. “Dat is en blijft een bron van waardevolle informatie. Door deze gegevens kunnen we de meest catastrofale massa-extinctie in de historie van de Aarde beter begrijpen”, legt de Zuid-Afrikaanse onderzoeker Jennifer Botha uit. “Er waren vier verschillende roofdieren die de rol van toppredator innamen binnen een tijdsbestek van twee miljoen jaar, vlak voor de massa-uitsterving die het Perm van het Trias scheidt. Dat is ongeëvenaard in de geschiedenis van het leven op land. Het laat zien hoe extreem deze crisis was. Zelfs de meest fundamentele rollen in de ecosystemen waren extreem instabiel”, aldus onderzoeker Christian Kammerer.

Middenin een nieuwe massa-extinctie
Deze kwetsbaarheid van toproofdieren zien we nu ook weer. “De apexpredatoren van nu hebben ook veel kans om uit te sterven. Het zijn de eersten die in de verdrukking komen door menselijke activiteiten, zoals de jacht of de vernietiging van leefgebied. Denk bijvoorbeeld aan de wolven in Europa of de tijgers in Azië. Dit zijn soorten die traag reproduceren en een groot jachtgebied nodig hebben. Ze zijn nu veelal verdwenen. De teloorgang van grote roofdieren in de afgelopen eeuwen lijkt op het lot van de prehistorische toppredatoren, omdat ze dezelfde kwetsbaarheden hadden. Ook zij waren de eerste slachtoffers wanneer een massa-extinctie naderde”, legt Kammerer uit.

Hoofdonderzoeker Viglietti is het hiermee eens. “Het is altijd goed om de invloed van massa-extincties op ecosystemen te bestuderen. Zeker ook omdat de ineenstorting van de diversiteit aan het einde van het Perm zo ongeveer parallel loopt met hoe het nu gaat. We hebben weinig ander vergelijkingsmateriaal. The Great Dying is het beste voorbeeld van wat ons te wachten staat als we de klimaatcrisis niet goed aanpakken. Het enige verschil is dat we nu weten wat we eraan moeten doen en hoe we het op kunnen lossen”, besluit Viglietti.

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd