Wij mensen zijn een stuk minder bijzonder dan we zelf graag denken. Zo zijn we niet de enigen die begrijpen dat anderen niet hetzelfde zien als wijzelf. Dat is zelfs niet voorbehouden aan zoogdieren, zoals lang werd gedacht: dinosaurussen snapten dat ook al.
Achterhalen waar iemand anders naar kijkt is een complexe vaardigheid die we vanaf 2-jarige leeftijd ontwikkelen. Het is simpel om iemands blik te volgen als diegene zijn hoofd ergens naar toe draait. Dat is een vrijwel automatische reactie die ook is waargenomen bij andere zoogdieren, vogels en reptielen. Het is een effectieve manier om informatie te verzamelen over iets opvallends dat een ander eerder opviel dan jij. Het is echter veel complexer om iemands blik te volgen naar een plek die aan jouw oog onttrokken is. Je zult dan zelf op een andere plaats moeten gaan staan om te zien waar de ander naar keek. Daarmee toon je aan dat je begrijpt dat de ander een verschillend perspectief heeft. Het is een belangrijke vaardigheid die bijdraagt aan onze communicatie en het idee dat anderen hun eigen gedachten hebben.
Zoogdieren niet superieur
Tot nu toe is dit gedrag slechts bij een klein aantal andere soorten ontdekt, natuurlijk bij apen, maar ook bij honden en raven. Er was ook nog weinig bekend over de evolutionaire oorsprong van deze cruciale sociale vaardigheid. Zweedse onderzoekers van Lund University hebben op dat gebied nu een bijzondere ontdekking gedaan: dinosaurussen beschikten al over de vaardigheid, minstens 60 miljoen jaar voor hij bij zoogdieren opdook. Daarmee komt meteen ook het idee op losse schroeven te staan dat zoogdieren de eerste dieren waren met een superieure vorm van intelligentie.
De onderzoekers kwamen tot hun opzienbarende conclusie door alligators te vergelijken met de meest primitieve bestaande vogels, de Paleognathae. Dit zijn loopvogels waar onder meer de kiwi’s, emoes en struisvogels toe behoren. Zo ontdekten ze dat het doorzien van visueel perspectief zijn oorsprong vindt in de lijn der dinosauriërs minstens 60 miljoen jaar geleden, dus voor er zoogdieren op het toneel verschenen.
Krokodillen versus vogels
Dat zit zo: krokodillen en vogels stammen beiden af van dinosaurussen. Hun zenuwstelsel is al honderden miljoenen jaren grotendeels onveranderd en lijkt dus nog sterk op dat van hun gemeenschappelijke voorouders, de dinosaurussen. De Paleognathae hebben hersenen die bijvoorbeeld in grote lijnen overeenkomen met dino’s, als de velociraptor. Door deze twee groepen dieren te vergelijken ontstond een beeld van de lijn van de uitgestorven dinosaurussen tot de moderne vogels nu.
Onderzoeker Stephan Reber legt uit: “Krokodillen zijn ideale modellen om de evolutionaire oorsprong van de cognitieve vaardigheden van vogels te onderzoeken. Wat zij delen bestond mogelijk al in de gezamenlijke voorouder. Als de krokodilachtigen een vaardigheid missen die vogels wel hebben, heeft die zich waarschijnlijk ontwikkeld bij de dinosaurussen na de splitsing. Deze benadering maakt dat we de cognitie kunnen onderzoeken van uitgestorven diersoorten.”
Slimme vogels
Uit de studie bleek dat alligators niet het visuele perspectief kunnen doorzien van andere dieren, al kunnen ze wel de blik van een ander volgen naar een zichtbare locatie. De geteste vogelsoorten presteerden een stuk beter: zij waren allemaal in staat om het perspectief van de ander te begrijpen. Daarnaast konden de vogels ook terugkijken naar de ogen van de andere dieren en de blik volgen, als ze de eerste keer niets konden vinden in de richting waarin het andere dier keek. Dit gedrag wijst erop dat de vogels de verwachting hebben dat de ogen zijn gericht op een bepaald doel in de omgeving. Deze vaardigheid is eerder alleen waargenomen bij mensen, mensapen, apen en raven.
De Paleognathae-vogels verschenen 110 miljoen jaar geleden, 60 miljoen jaar eerder dan de twee zoogdiersoorten, die eveneens het visuele perspectief doorhebben, de primaten en de honden. Gezien de neurologische overeenkomsten tussen deze vogels en hun niet-vliegende voorlopers is het aannemelijk dat de vaardigheid zelfs nog eerder zijn oorsprong vond bij de dinosaurussen. Het is echter minder waarschijnlijk dat het gedrag al aanwezig was bij de eerste dinosaurussen, die een meer alligator-achtig brein hadden.
Eigenlijk niet zo gek
Mogelijk toont toekomstig onderzoek aan dat de vaardigheid wijdverspreider is bij zoogdieren dan tot nu toe bekend, maar zelfs als dat het geval is dan nog waren de dino’s eerder. Het is ook eigenlijk niet verrassend dat zij al behept waren met dit vermogen, gezien hun superieure zicht vergeleken met de meeste zoogdieren. Pas met de komst van de primaten en bepaalde carnivoren verbeterden onze visuele capaciteiten.
Het interessantste van deze studie is nog wel dat het opnieuw een bevinding is die het heersende standpunt in vraag stelt dat zoogdieren de evolutie van complexe cognitie in gang zetten en de maat der dingen zijn waarmee andere dieren vergeleken moeten worden. Steeds meer studies bewijzen dat onze vliegende dinosaurussen, de vogels, een opmerkelijke hersencapaciteit hebben. Reden waarom we de evolutie van cognitie misschien moeten herzien.
Erevogels
“Al vroeg in mijn carrière kregen kraaien de bijnaam ‘gevederde apen’ vanwege talloze studies die hun opmerkelijke cognitieve vermogens aantoonden”, vertelt professor Mathias Osvath. “Maar ik begin nu te denken dat het toepasselijker is om primaten erevogels te noemen.”
Hoofdonderzoeker Claudia Zeiträg valt hem bij: “Vogels worden vaak over het hoofd gezien als het gaat om hun cognitieve vaardigheden. Onze bevindingen tonen aan dat ze niet alleen een aantal dezelfde vaardigheden hebben als mensapen, maar dat hun voorlopers deze vaardigheden al lang hadden voor ze evolueerden tot zoogdieren.”
