Mensheid heeft per ongeluk de eerste ijsvrije zomer op de Noordpool met zo’n vijftien jaar uitgesteld

In een poging de ozonlaag te redden, hebben we – onbedoeld – ook de opwarming van de aarde afgeremd en zo de eerste ijsvrije zomer in het Arctische gebied flink voor ons uitgeschoven, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Het is 1987 en landen wereldwijd spreken af om bijna 100 door mensen gemaakte chemische stoffen uit te faseren. En daar hebben die landen een goede reden voor; de stoffen in kwestie tasten namelijk de ozonlaag aan. Dit is een laag in de atmosfeer die het leven op aarde beschermt tegen gevaarlijke straling, afkomstig van de zon. In een poging deze ozonlaag – waarvan kort daarvoor is ontdekt dat deze op tal van plaatsen, maar met name ook boven Antarctica steeds dunner wordt – te redden, worden de ozonvernietigende stoffen (zoals de beruchte cfk’s) aan banden gelegd. Gehoopt wordt dat het leidt tot een afname in de concentratie ozonvernietigende stoffen in de atmosfeer en het herstel van de ozonlaag.

Succesverhaal
Inmiddels zijn we 36 jaar verder en staat het uitfaseren van de ozonvernietigende stoffen te boek als één van de meest succesvolle internationale milieuverdragen. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat de concentratie ozonvernietigende stoffen inderdaad afneemt én dat de ozonlaag herstellende is.

IJsvrije zomer is uitgesteld
Maar het verdrag – dat ook wel aangeduid wordt als het Montrealprotocol – heeft nog een fijne bijwerking. Zo blijkt het tevens de opwarming van de aarde af te remmen. En nieuw onderzoek onthult nu dat de gevolgen daarvan onder meer zichtbaar worden in het Arctisch gebied. Daar laat een ijsvrije zomer door toedoen van het Montrealprotocol tot wel vijftien jaar langer op zich wachten.

Opwarming en ozonvernietigende stoffen
Dat het Montrealprotocol dit effect heeft, is goed te verklaren. De ozonvernietigende stoffen die in het protocol zijn opgenomen en sinds 1987 zijn uitgefaseerd, zijn namelijk ook potente broeikasgassen. En met het uitfaseren ervan is de opwarming van de aarde ook iets afgeremd. “Hoewel ozonvernietigende stoffen niet zo veelvuldig in de atmosfeer voorkomen als broeikasgassen (zoals koolstofdioxide) kunnen ze echt een effect hebben op de opwarming van de aarde,” stelt onderzoeker Mark England. “Ozonvernietigende stoffen hebben met name ook krachtige effecten op het Arctisch gebied en speelden een grote rol in de klimaatverandering die zich daar in de tweede helft van de twintigste eeuw voltrok. Hoewel het stoppen van die effecten niet het hoofddoel van het Montrealprotocol was, is het wel een fantastisch bijproduct.”

Dat het Montrealprotocol ook impact heeft op ons klimaat, is op zichzelf niets nieuws. En eerder stelden England en collega’s al vast dat ozonvernietigende stoffen een belangrijke bijdrage hadden geleverd aan de opwarming die het Arctische klimaat in de tweede helft van de twintigste eeuw doormaakte. “Het is dan vrij logisch om je vervolgens af te vragen welke impact het reguleren van de ozonvernietigende stoffen op het Arctische zee-ijs heeft gehad,” vertelt England aan Scientias.nl.

Klimaatsimulaties
Om dat na te gaan, maakten de onderzoekers gebruik van klimaatsimulaties. En deze suggereren onder meer dat mensen met elke 1000 ton ozonvernietigende stoffen die ze door toedoen van het Montrealprotocol niet in de atmosfeer hebben laten lekken zo’n 7 vierkante kilometer Arctisch zee-ijs hebben gered. “Onze resultaten laten duidelijk zien dat het Montrealprotocol een heel krachtig verdrag is dat het klimaat beschermt en dus veel meer bewerkstelligd heeft dan het herstel van het gat in de ozonlaag boven de zuidpool,” stelt onderzoeker Lorenzo Polvani. “De effecten ervan worden wereldwijd – en in het bijzonder ook in het Arctisch gebied – gevoeld.”

Geen toekomstmuziek
En niet alleen in de verre toekomst, maar ook nu al. “Dat heeft ons het meest verrast,” stelt England. “Dat de voordelen die het Montrealprotocol voor ons klimaat heeft, vandaag de dag al gevoeld worden! Uit onze simulaties leiden we af dat als de wereld het Montrealprotocol niet had geratificeerd en de uitstoot van ozonvernietigende stoffen flink was toegenomen we zo ongeveer in deze tijd de eerste ijsvrije Arctische zomer zouden meemaken.” “Het protocol vertraagt de smelt van het Arctische zee-ijs echt op dit moment,” aldus Polvani. “Dat is wat een succesvol klimaatverdrag doet: het levert binnen een paar decennia na de implementatie ervan meetbare resultaten op.”

Uitstoot terugdringen
De eerste zomer zonder zee-ijs in het Arctisch gebied zou een enorme (trieste) mijlpaal zijn in de nog altijd voortdurende opwarming van de aarde. Maar dankzij het Montrealprotocol lijken we dat moment dus behoorlijk voor ons uit te hebben geduwd. Het is goed nieuws. Maar het ontslaat ons zeker niet van onze plicht om de uitstoot van broeikasgassen flink terug te dringen, zo benadrukt England. “Het Montrealprotocol vertraagt de wereldwijde opwarming, omdat ozonvernietigende substanties krachtige broeikasgassen zijn een bij hebben gedragen aan de opwarming die we in de tweede helft van de twintigste eeuw hebben gezien. Maar er kan geen twijfel over bestaan dat onze uitstoot van CO2 de belangrijkste drijvende kracht achter de opwarming is (…) Het reguleren van ozonvernietigende stoffen kan de wereldwijde opwarming en de effecten daarvan (zoals een ijsvrij Arctisch gebied) weliswaar vertragen, maar de planeet zal – tenzij we onze uitstoot van broeikasgassen terugdringen – wel blijven opwarmen.”

Uitstoot van ozonvernietigende stoffen
Ondertussen lijken we overigens als het om ozonvernietigende stoffen gaat ook niet helemaal achterover te kunnen leunen. Zo zijn er aanwijzingen dat de uitstoot van deze chemicaliën tussen 2010 en 2020 weer iets is toegenomen. Waakzaamheid is dan ook op zijn plaats, aldus England. “Substantiële toenames in de uitstoot van ozonvernietigende stoffen kan de datum van de eerste ijsvrije Arctische zomer weer naar voren halen en ook op andere manieren van invloed zijn op ons klimaat.”

Hoewel ook het Montrealprotocol dus niet helemaal waterdicht is, staat het zoals gezegd toch nog altijd te boek als een zeer succesvol milieuverdrag. En als zodanig blijft het klimaatonderzoekers – ondanks talloze schier vruchteloze klimaattoppen – ook hoop geven. “Het Montrealprotocol laat zien dat wereldwijde klimaatactie mogelijk is.”

Bronmateriaal

"Ozone treaty is delaying first ice-free Arctic summer" - University of Exeter
Interview met Mark England
Afbeelding bovenaan dit artikel: 12019 from Pixabay (via Canva Pro)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd