Dankzij CAR T-cellen – die ook al ingezet worden in de strijd tegen onder meer leukemie – zijn vijf patiënten met de ernstige auto-immuunziekte SLE nu al maanden op rij in remissie.
Dat is te lezen in het blad Nature Medicine. De studie biedt hoop voor mensen met systemische lupus erythematodes (SLE), een tot voor kort niet te genezen ziekte. Want in het onderzoeksartikel schrijven Duitse onderzoekers dat ze – met succes – vijf patiënten met een ernstige vorm van SLE behandeld hebben. De resultaten zijn indrukwekkend. Alle patiënten zagen hun symptomen verdwijnen, en ook de auto-antistoffen die aan deze symptomen ten grondslag lagen, gingen in rook op.
Onbehandelbaar
Het is een echte doorbraak, want tot voor kort was SLE onbehandelbaar. De auto-immuunziekte ontstaat doordat het afweersysteem ontstekingseiwitten aanmaakt die gericht zijn tegen lichaamseigen materiaal, zo is op de site van UMC Utrecht te lezen. Het leidt tot ontstekingen in organen, zoals de nieren, longen en het hart. Om die ontstekingen enigszins binnen de perken te houden, worden patiënten vaak behandeld met bijvoorbeeld hoge doses corticosteroïden (zoals prednison) of medicatie die de werking van het afweersysteem afremt. Dergelijke behandelingen zijn bedoeld om de symptomen te beperken; een behandeling om definitief met de ziekte af te rekenen is er (nog) niet.
CAR T-cellen
Maar daar lijkt dus verandering in te komen. Want in het blad Nature Medicine presenteren Duitse wetenschappers vijf patiënten met SLE die na behandeling met zogenoemde CAR T-cellen in remissie zijn. En dat al zeventien maanden, zonder dat ze daarbij een beroep hoeven te doen op de medicijnen die ze voorheen slikten om de ziekte binnen te perken te houden.
In dit succesverhaal is zoals gezegd een heldenrol weggelegd voor zogenoemde CAR T-cellen, eerder ook al wel ingezet in de behandeling van leukemie en lymfeklierkanker. “CAR staat voor ‘chimeric antigen receptor‘ en is eigenlijk een kunstmatige receptor,” legt onderzoeker Andreas Mackensen uit. “Immuuncellen of T-cellen van de patiënt worden in het laboratorium genetisch aangepast, zodat ze over deze receptor gaan beschikken.” In het geval van SLE richten de CAR T-cellen zich op B-cellen die antistoffen aanmaken tegen de lichaamseigen cellen. Die B-cellen worden opgespoord en uitgeschakeld. “Wat hier zo speciaal aan is, is dat een enkele toediening van CAR T-cellen de ontstekingen en auto-immuunreactie razendsnel terugbracht, waarna de patiënten in staat waren om met al hun medicijnen – waaronder corticosteroïden – te stoppen,” stelt onderzoeker Georg Schett.
Resetknop
In zekere zin zou je de behandeling met CAR T-cellen een beetje kunnen vergelijken met het indrukken van een resetknop, zo gaat onderzoeker Gerhard Krönke nog een stapje verder, want de B-cellen verdwijnen niet alleen, maar maken ook plaats voor nieuwe, ‘goede’ exemplaren. “Het was verbazingwekkend om te zien dat zo’n honderd dagen na de CAR T-celtherapie de B-cellen terugkwamen, maar de ziekte wegbleef. En toen we het immuunsysteem van de behandelde patiënten onderzochten, waren we verbaasd dat de nieuw ontstane B-cellen ‘naïef’ waren (oftewel nog niet aan ziekteverwekkers waren blootgesteld, red.) en dus vergelijkbaar waren met die van een baby. We kunnen dan ook met zekerheid zeggen dat hier een resetknop is ingedrukt.”
Het zijn hoopgevende conclusies. Zeker omdat het onderzoek tevens uitwijst dat toediening van de CAR T-cellen slechts milde bijwerkingen heeft. Meer onderzoek – onder een grotere groep patiënten – is echter nodig om de effectiviteit en veiligheid van de behandeling vast te stellen, zo benadrukken de onderzoekers.
