Tot wel 8000 jaar oude schaaltekeningen van prehistorische megastructuren doen wetenschappers versteld staan

In Jordanië en Saoedi-Arabië hebben wetenschappers een bizarre ontdekking gedaan: ze stuitten er op de oudste schaaltekeningen die ooit zijn teruggevonden. De tekeningen zijn tussen de 7000 en 8000 jaar oud en laten nabije ‘woestijnvliegers’ zien.

Eigenlijk waren onderzoekers in Jordanië op zoek naar prehistorische kampeerterreintjes, achtergelaten door de bouwers en/of gebruikers van een recent opgegraven en nabijgelegen woestijnvlieger (zie kader). Maar ze vonden vervolgens iets wat misschien nog wel veel opwindender was; ze stuitten op een steen waar iets in gekerfd was. En al snel viel het de onderzoekers op dat de gravure verdacht veel weghad van de woestijnvlieger die niet ver daarvandaan gesitueerd was. “We hadden al heel snel door hoe belangrijk deze tekening was,” vertelt onderzoeker Olivier Barge.”Omdat we bekend waren met de nabije woestijnvliegers en de vorm daarvan en eigenlijk onmiddellijk aannamen dat het een afbeelding was van de woestijnvlieger die we eerder hadden opgegraven (…) Ook waren we direct verbijsterd door de accuraatheid en gedetailleerdheid van de tekening.”

Woestijnvliegers
De eerste woestijnvliegers werden in de jaren twintig van de vorige eeuw vanuit vliegtuigen ontdekt. Het zijn enorme, in de prehistorie opgetrokken, structuren die bestaan uit twee muren die honderden meters lang kunnen zijn. Die muren vormen meestal een V-vorm en monden vaak uit in een kuil of afgrond. Aangenomen werd dat prehistorische jagers deze ‘woestijnvliegers’ gebruikten om dieren naar die kuil of steilte te jagen, waar de dieren – hetzij door hun val in de diepte of door de handen van jagers – stierven.

De tekening die in Jordanië van een woestijnvlieger is ontdekt, prijkt op een steen die 80 bij 32 centimeter meet. De tekening zou zo’n 7000 jaar oud zijn, aldus de onderzoekers, die bovendien opmerken dat deze ontdekking niet op zichzelf staat. Want in hun studie presenteren ze nog een – aanzienlijk grotere – steen waarop maar liefst twee woestijnvliegers staan afgebeeld. “Deze gravure werd in het noorden van de Nefud-woestijn in Saoedi-Arabië min of meer per ongeluk ontdekt, in de nabijheid van verschillende woestijnvliegers,” aldus Barge.

Een woestijnvlieger in Jordanië. Afbeelding: SEBAP & O. Barge, CNRS.

Accuraat en op schaal
Vervolgonderzoek heeft inmiddels uitgewezen dat de stenen uitermate bijzonder zijn. Een vergelijking van de tekeningen met nabije woestijnvliegers onthult namelijk dat de tekeningen daadwerkelijk een zeer accurate afbeelding van nabijgelegen woestijnvliegers laten zien. “De gravures zijn verrassend realistisch en accuraat,” zo schrijven de onderzoekers in hun studie. “En bovendien op schaal!” Dat laatste blijkt uit een vergelijking van de vorm van de woestijnvliegers en de afbeeldingen daarvan. Grofweg blijken ze op een schaal van 1 op 175 te zijn opgetekend.

De in Jordanië teruggevonden tekening van een woestijnvlieger. Afbeeldingen: SEBAP & O. Barge, CNRS.

Indrukwekkend
Het is bijzonder indrukwekkend. Zeker als je bedenkt dat de woestijnvliegers heuse megastructuren zijn waar je eigenlijk alleen vanuit de lucht een goed beeld van kunt krijgen. Ze zijn tenslotte ook niet voor niets vanuit vliegtuigen voor het eerst ontdekt. Een dergelijke vlucht was voor de prehistorische jagers vanzelfsprekend nog niet weggelegd. Het betekent dat zij zich in hun hoofd een beeld moeten hebben gevormd van de woestijnvliegers en dat vervolgens heel accuraat, verkleind hebben opgetekend. “Het vermogen om grote ruimtes op een klein, tweedimensionaal oppervlak weer te geven, is een mijlpaal in intelligent gedrag,” aldus de onderzoekers. “Dergelijke structuren zijn alleen in hun geheel zichtbaar vanuit de lucht, dus dit vereist dat mensen zich een voorstelling maakten van de structuur, op een manier die we in die tijd eigenlijk nog niet eerder hebben gezien.” Eigenlijk reflecteren de afbeeldingen een alternatieve manier om ruimte waar te nemen en te begrijpen, legt Barge uit. “De gravures laten een door mensen gemaakte ruimtelijke voorstelling zien waarvoor deze mensen de wereld niet moesten waarnemen terwijl ze ‘in de wereld’ waren, maar (in gedachten, red.) boven de wereld moesten uitstijgen.”

Nog ouder?
Voor nu gaan de tekeningen die in Jordanië en Saoedi-Arabië zijn ontdekt de boeken in als de oudste schaaltekeningen die van door mensen gemaakte megastructuren zijn teruggevonden. Of de tekeningen die titel weten te behouden, is echter onzeker. “De geschiedenis van de wetenschap laat ons zien dat ontdekkingen vaak gevolgd worden door nieuwe en soms heel onverwachte ontdekkingen. En het is dan ook duidelijk dat het bestaan van nog oudere schaaltekeningen theoretisch gezien niet onmogelijk is,” stelt Barge.

Blijft natuurlijk wel de vraag waarom mensen deze tekeningen maakten. Daar zijn de onderzoekers nog niet helemaal over uit. Maar ze hebben er wel ideeën over. Zo zouden het bouwtekeningen kunnen zijn die gebruikt werden om de woestijnvliegers aan te leggen. “Maar dat is misschien niet de meest aannemelijke verklaring,” stelt Barge. “De woestijnvliegers zijn namelijk enorme structuren die gebruikt werden tijdens de jacht en aangenomen wordt dat voor een effectieve jacht een heel precieze organisatie van de jagers een vereiste was.” Zo moesten er waarschijnlijk afspraken werden gemaakt waar jagers gingen staan en hoe en waar zij zouden ingrijpen. “De gravures kunnen door de jagers gebruikt zijn om zo’n jacht te plannen,” oppert Barge.

Bronmateriaal

"Oldest architectural plans detail mysterious desert mega structures" - PLOS ONE
Interview met Olivier Barge
Afbeelding bovenaan dit artikel: SEBAP & O. Barge, CNRS.

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd