Het betekent dat geavanceerde en geslaagde chirurgische ingrepen maar liefst tienduizenden jaren eerder plaatsvonden dan tot nu toe gedacht.
Amputaties vereisen een uitgebreide kennis van de menselijke anatomie, chirurgische hygiëne en een aanzienlijke technische vaardigheid. Onderzoekers stonden dan ook versteld toen ze skeletresten van een wel heel onfortuinlijke jager-verzamelaar ontdekten, waarvan het linkeronderbeen zo’n 31.000 jaar geleden met succes werd geamputeerd. Blijkbaar bestonden er toen al ervaren en bekwame chirurgen.
Ontdekking
Onderzoekers ontdekten de menselijke overblijfselen in de kalkstenen grot Liang Tebo, te vinden op een afgelegen plek in Kalimantan – het Indonesische deel van het eiland Borneo. Het skelet miste opvallend genoeg de linkervoet en onderbeen. Na een grondige analyse vond het onderzoeksteam op de plek van de aanhechting benige gezwellen die wijzen op genezing. Dit suggereert dat het ledemaat enkele jaren daarvoor operatief was verwijderd.
Verrassing
Dat de patiënt, die ten tijde van de operatie nog maar een kind moest zijn geweest, het voorval kon navertellen, is op zichzelf al opmerkelijk. “We waren enorm verrast dat deze jager-verzamelaar een zeer ernstige en levensbedreigende kinderoperatie overleefde,” zegt onderzoeker Melandri Vlok. “De wond genas en vormde een stomp. Vervolgens leefde deze persoon nog jarenlang in de bergen – en dat terwijl hij of zij niet meer kon lopen. Dit betekent dat anderen zorg hebben gedragen.”
Het team stelt dat de chirurg(en) die de operatie zo’n 31.000 jaar geleden uitvoerden, erg bekwaam moeten zijn geweest. Zo moeten ze gedetailleerde kennis hebben gehad over de anatomie en de spier- en vasculaire systemen. Ook wisten ze blijkbaar hoe ze dodelijk bloedverlies en infecties moesten voorkomen. Bovendien snapten ze dat de amputatie nazorg vereiste. Zo moet een dergelijke wond regelmatig schoongemaakt en gedesinfecteerd worden.
Vroegst bekende bewijs
Volgens de onderzoekers is de ontdekking, beschreven in het vakblad Nature, het vroegst bekende bewijs van een geslaagde amputatie. Het overtreft zelfs de eerder veronderstelde oudste geslaagde amputatie met duizenden jaren. Eerdere archeologische opgravingen hadden namelijk geleid tot de ontdekking van een oudere man wiens onderarm bijna 7.000 jaar geleden zorgvuldig werd geamputeerd. Maar blijkbaar bestonden er ook al zo’n 30.000 jaar geleden handige chirurgen die soortgelijke complexe, medische handelingen konden uitvoeren.
Geschiedenis van de geneeskunde
De ontdekking is echter om meer redenen bijzonder. Deskundigen gingen er namelijk vanuit dat mensen pas veel later over de expertise en technieken beschikten om moeilijke operaties, zoals chirurgische amputaties, te kunnen uitvoeren. Men was in de veronderstelling dat dit vermogen zich pas echt gedurende de opkomst van boerengemeenschappen en dorpen ontwikkelde. “We dachten dat de overgang van een nomadisch bestaan naar een landbouwsamenleving aanleiding gaf tot vooruitgang in de geneeskunde,” vertelt onderzoeker Tim Maloney. “Maar wat de nieuwe ontdekking aantoont, is dat mensen al het vermogen hadden om met succes gewonde ledematen te amputeren, lang voordat ze begonnen met landbouw en in permanente nederzettingen leefden. De ontdekking heeft dan ook duidelijk grote implicaties voor ons begrip van de geschiedenis van de geneeskunde.”
Tropen
De vondst zet de geschiedenis van de chirurgie op zijn kop. Op dit moment breken onderzoekers zich bijvoorbeeld het hoofd over de vraag of prehistorische jagers-verzamelaars in het algemeen over meer medische kennis beschikten dan tot nu toe gedacht óf dat de nomaden die 31.000 jaar geleden Borneo bewoonden ongewoon bekwame chirurgen waren. Het zou kunnen dat sommige vroegmoderne groepen uit Azië geavanceerde medische kennis en vaardigheden ontwikkelden, aangespoord door de barre, tropische omstandigheden waaraan ze continu blootgesteld werden.
“Eén mogelijkheid is dat de grotere kans op wondinfecties in de hete en vochtige tropen men er in deze regio toe aanzette gebruik te maken van de ‘natuurlijke apotheek’ van geneeskrachtige planten die in de regenwouden groeiden,” oppert onderzoeker India Ella Dilkes-Hall. “Ze begrepen dat sommige planten een verdovende werking hadden, konden dienen als ontsmettingsmiddel of ingezet kon worden tijdens andere behandelingen voor wondgenezing.” Of dat inderdaad de sluitende verklaring is waar wetenschappers naar op zoek zijn, zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen.
