Twee dieren, die op een groot aantal vlakken verschillen en tóch tot dezelfde soort behoren, het is hoogst zeldzaam, wat Australische onderzoekers hebben ontdekt bij de bladneusvleermuizen op de Salomonseilanden. Ze spreken van een spectaculair evolutionair fenomeen.
Opvallendste verschil tussen de twee vleermuizen is nog wel hun grootte. De kleinere, Hipposideros diadema komt voor op de zes belangrijkste Salomonseilanden, maar ook in Zuidoost-Azië, Papoea-Nieuw-Guinea en delen van Australië. De veel grotere Hipposideros dinops, ook wel de felle bladneusvleermuis genoemd, is alleen te vinden op de Salomonseilanden.
Parallelle evolutie
Sinds 1905 toen de grote vleermuis zijn naam kreeg, gaan wetenschappers ervan uit dat het twee verschillende soorten betreft. Alleen dat blijkt dus niet het geval. De dieren zijn een voorbeeld van een zeldzaam soort parallelle evolutie. Dit houdt in dat verschillende populaties die in dezelfde omgeving leven onafhankelijk van elkaar vergelijkbare kenmerken ontwikkelen.
Het is extreem bij de twee groepen vleermuizen. “Het DNA van de vleermuizen is vergelijkbaar, hoewel ze heel verschillend van grootte zijn. Ze gebruiken ook verschillende sonarfrequenties, eten waarschijnlijk verschillend voedsel en zelfs als ze samen in een grot leven, paren ze niet met elkaar. Daarom heeft niemand zich ooit serieus afgevraagd of het wel echt verschillende soorten zijn”, legt onderzoeker Tyrone Lavery van de University of Melbourne uit.
Overal hetzelfde
Gek genoeg hebben de grotere vleermuizen zich overal hetzelfde ontwikkeld met een gemiddeld gewicht van meer dan twee keer dat van de kleine vleermuizen. “Ons onderzoek toont een snelle evolutie aan van de grote vleermuizen uit de kleinere, die elk onafhankelijk op verschillende eilanden plaatsvond”, aldus Lavery.
De kleinere vleermuizen waren er dus eerst, maar op sommige plekken groeiden ze uit tot grotere exemplaren. “Toen we stambomen maakten met behulp van het DNA van de vleermuizen, ontdekten we dat de grote vleermuis op de Salomonseilanden eigenlijk meerdere keren op verschillende eilanden was geëvolueerd uit de kleinere soort.”
Dat is heel bijzonder. Dit soort parallelle evolutie, die voortkomt uit afzonderlijke populaties van dezelfde soort, is slechts enkele keren eerder waargenomen en enkel in het verleden. Dit is de eerste keer dat we het in realtime kunnen waarnemen bij zoogdieren.
Sterke selectie
“Iets heel sterks selecteert op deze grote vleermuizen en het is krachtig genoeg om meerdere keren op verschillende eilanden te gebeuren. We denken dat deze grotere vleermuizen mogelijk ontstaan, zodat ze prooidieren kunnen eten, die de kleinere vleermuizen niet eten. Hoewel ze waarschijnlijk kunnen paren, doen ze dat om de een of andere reden niet”, aldus de wetenschapper.
Maar er zijn meer verschillen. Zo zijn de sonarfrequenties van de grotere vleermuizen lager en geschikter voor de jacht op grotere prooien, terwijl de kleinere vleermuizen een hogere frequentie gebruiken. Dit betekent waarschijnlijk dat de grote vleermuizen grotere insecten eten of zelfs kikkers, aldus Lavery.
Grotere prooi
De onderzoeker vergeleek 103 exemplaren van de bladneusvleermuis en er bleek geen enkele overlap in lichaamsgrootte: de kleine vleermuizen waren altijd makkelijk te onderscheiden van de grotere. “Na verloop van tijd kan een groter lichaam onderdeel zijn van de aanpassingen die nodig zijn om op grotere prooidieren te jagen. Dit kan betekenen dat de grotere en kleinere vleermuizen elkaar niet langer herkennen als partners, en dus gescheiden levens leiden”, klinkt het.
Lavery vertelt dat deze parallelle evolutie is waargenomen op een aantal Salomonseilanden, maar meer onderzoek is nodig om te achterhalen of het patroon ook op de andere eilanden voorkomt. “We denken misschien dat evolutie een heel langzaam proces is, maar het kan snel gaan als de omstandigheden goed zijn en twee groepen stoppen met paren. Ze kunnen zich dan in twee verschillende richtingen ontwikkelen.”
Bescherming van de natuur
Om de evolutie te bestuderen, zijn eilanden vaak heel interessant. “Eilanden staan erom bekend dat ze ons kunnen helpen bij de realtime observatie van de evolutie van soorten. Het zijn ook plekken die erg kwetsbaar zijn voor door de mens veroorzaakte problemen. Daarom is het belangrijk dat we de geweldige natuur op de Salomonseilanden beschermen, voordat deze verhalen verloren gaan, nog voor we ze gevonden hebben.”
