Er zit een schat aan informatie verborgen in de ‘lijm’ die de luizen duizenden jaren geleden gebruikt hebben om hun eitjes aan de haren van deze mummies te hechten.
Hoofdluis is een probleem van alle tijden. Zowel bij mummies uit Egypte, als bij opgravingen in duizenden jaren oude Vikingnederzettingen in Groenland zijn hoofdluizen aangetroffen. Hoe hardnekkig deze beestjes ook moge zijn, ze hebben ook een bijzonder gunstige kant. Want hoofdluis blijkt een goudmijn aan informatie over allang overleden mensen te herbergen.
DNA
Onderzoekers hebben ontdekt dat menselijk DNA geëxtraheerd kan worden uit de ‘lijm’ die luizen duizenden jaren geleden gebruikt hebben om hun eitjes aan haren te hechten. Een bijzondere ontdekking. Tot nu toe werd oud DNA gewonnen uit schedelbot of uit tanden. Dergelijke menselijke overblijfselen zijn echter niet altijd voorhanden. In sommige gevallen is het namelijk onethisch of tegen culturele overtuigingen in om monsters van menselijke overblijfselen te nemen. In andere gevallen kan het nemen van monsters de al kwetsbare resten verder beschadigen. Het terugwinnen van DNA uit door luizen afgegeven lijm, is daarom een veelbelovende oplossing. Vooral omdat er vaak neten worden aangetroffen op het haar en de kleding van goed bewaard gebleven mummies.
Mummies
In een nieuwe studie namen onderzoekers de proef op de som en bogen zich over de haren van gemummificeerde menselijke resten die tussen de 1500 en 2000 jaar oud zijn. Het team slaagde er vervolgens inderdaad in om menselijk DNA uit de lijm te halen die de luizen duizenden jaren geleden gebruikt hebben om hun eitjes aan de haren van deze mummies te hechten.
Hoe dan?
Hoe dit werkt? Vrouwelijke luizen produceren lijm wanneer ze hun eitjes – ook wel neten genoemd – aan het haar hechten. Tijdens dit proces worden er echter ook huidcellen van de hoofdhuid in de lijm ingekapseld. “We hebben aangetoond dat onze genetische informatie kan worden bewaard door de plakkerige substantie die door hoofdluis op ons haar wordt geproduceerd,” vertelt onderzoeker Alejandra Perotti.
Op deze manier blijft eeuwenoud DNA doeltreffend bewaard. De monsters die in het onderzoek werden bestudeerd, blijken zelfs dezelfde concentratie DNA te bevatten als een tand en zelfs twee keer zoveel als botresten, zo tonen de onderzoekers aan. “Deze hoge hoeveelheden verrasten ons,” vertelt onderzoeker Mikkel Winther. “We slaagden er zelfs in te ontraadselen wie deze mensen precies waren.”
Geheimen
Dankij analyse van de ‘luizenlijm’ wisten de onderzoekers enkele interessante geheimen over de bestudeerde mummies te achterhalen. Zo slaagden ze er bijvoorbeeld in om het geslacht van elk van de onderzochte mummies te bepalen. Daarnaast vonden ze een genetische link tussen drie van de mummies en mensen die 2000 jaar geleden het Amazonegebied bewoonden. Hieruit blijkt voor het eerst dat de oorspronkelijke bevolking van de Argentijnse provincie San Juan vanuit het Amazonewoud naar het noorden van het continent migreerden.
Doodsoorzaak
Bovendien hebben de onderzoekers de doodsoorzaak van de onderzochte mummies achterhaald. Zo werden ze waarschijnlijk allemaal blootgesteld aan extreme kou toen ze stierven. Hoe de onderzoekers dit weten? Het team vond een zeer kleine spleet tussen de neten en de hoofdhuid. Luizen zijn afhankelijk van de warmte van het hoofd van hun gastheer om de eitjes warm te houden. En dus leggen vrouwelijke luizen, wanneer de temperaturen laag zijn, de neten dichterbij de hoofdhuid.
Al met al werpen de neten aangetroffen op de oude mummies nieuw licht op hun verleden. Een belangrijke stap. Want mogelijk kan toekomstige informatie meer waardevolle aanwijzingen geven over hoe mensen duizenden jaren geleden leefden en stierven. “De vraag naar DNA-monsters van oude menselijke overblijfselen is de afgelopen jaren gegroeid,” vertelt Perotti. “Dat komt omdat we de migratie en diversiteit van oude menselijke populaties proberen te doorgronden. Hoofdluis heeft mensen hun hele bestaan al vergezeld. Dus deze nieuwe methode zou de deur kunnen openen naar een goudmijn aan informatie over onze voorouders, terwijl de unieke exemplaren onaangetast blijven.”
