Door de opwarming van de aarde raakt Antarctica ijs kwijt. Maar dat is niet de enige grote verdwijntruc die klimaatverandering op het continent doet: door de opwarming van de aarde verdwijnen er op Antarctica in rap tempo óók heel veel meteorieten. En daar zijn wetenschappers helemaal niet blij mee.
Meteorieten zijn fragmenten van buitenaardse hemellichamen, zoals de maan, Mars of planetoïden, die op de aarde zijn gecrasht. En astronomen zijn er dol op: de ruimtestenen kunnen namelijk een schat aan informatie herbergen over het ontstaan en de ontwikkeling van ons zonnestelsel. Vandaar dat astronomen ook graag naar meteorieten zoeken. En één van de beste plaatsen daarvoor is Antarctica: zo’n 60 procent van de tot op heden ontdekte meteorieten is op de Antarctische ijskap teruggevonden (zie kader).
Antarctica is – ondanks de vaak barre weersomstandigheden – één van de beste plekken op aarde om meteorieten te vinden. En daar zijn drie redenen voor. Allereerst steken de donkere stenen goed af tegen het lichte ijs. Daarnaast is het er bijzonder koud, waardoor de meteorieten goed bewaard blijven en nauwelijks verweren. En ten derde speelt op Antarctica een bijzonder concentratiemechanisme dat ervoor zorgt dat in specifieke delen van Antarctica – de zogenoemde blauwe ijsgebieden – behoorlijke aantallen meteorieten voor het oprapen liggen. Hoe werkt dat precies? Wanneer meteorieten op Antarctica vallen, worden ze al snel bedekt door een laagje sneeuw dat – onder invloed van nieuwe sneeuwlagen – gecomprimeerd wordt en een nieuwe ijslaag vormt. De meteoriet komt in die ijslaag vast te zitten en stroomt samen met het ijs – onder invloed van de zwaartekracht – richting de kust. Een deel van het ijs zal de kustwateren zonder al te veel problemen bereiken en aldaar smelten, zodat de meteoriet uiteindelijk op de bodem van de zee belandt. Maar sommige ijsstromen stuiten op barrières: bergen die ervoor zorgen dat oudere ijslagen – met daarin de meteorieten – naar het oppervlak worden gestuwd. En op de plekken waar dat gebeurt, spelen vaak ook meteorologische processen die ervoor zorgen dat dat oude ijs sublimeert, waardoor de meteorieten echt ‘los’ aan het oppervlak komen te liggen. Dergelijke gebieden worden – vanwege hun blauwe kleur, veroorzaakt doordat alle luchtbellen eruit zijn geperst en plaats hebben gemaakt voor grote ijskristallen die blauw licht slecht absorberen – ook wel ‘blauwe ijsgebieden’ genoemd.
Antarctica is dus een geweldige plek om meteorieten te zoeken én vinden. En een aantal jaren geleden voorspelden onderzoekers zelfs dat op het continent nog zeker 300.000 en mogelijk zelfs 800.000 meteorieten op ontdekking wachten. Geweldig nieuws. Maar in het blad Nature Climate Change komt een internationaal team van onderzoekers met een flinke domper. De wetenschappers stellen namelijk dat veel van de nog onontdekte meteorieten door toedoen van klimaatverandering – nog voor we ze ontdekt hebben – voorgoed dreigen te verdwijnen.
Het verlies
Heel concreet wijzen hun berekeningen uit dat voor elke tiende graad die de aarde opwarmt, op Antarctica bijna 9000 meteorieten verdwijnen. Het zou betekenen dat tegen 2050 – als de aarde zo blijft opwarmen – ongeveer een kwart van de 300.000 tot 800.000 meteorieten die nog op Antarctica op ontdekking wachten, verdwenen is. En tegen het eind van deze eeuw kan – in het grimmigste klimaatscenario – zelfs driekwart van de meteorieten op Antarctica voorgoed worden afgeschreven. En dat is vreselijk, zo benadrukt onderzoeker Harry Zekollari. “Wanneer ze (meteorieten, red.) verdwijnen, verdwijnt ook een aantal geheimen van het universum.”
De verdwijntruc
Maar hoe leidt de opwarming van de aarde nu precies tot de verdwijning van meteorieten? Je moet je voorstellen dat die donkere meteorieten op de ijskap liggen. En door hun donkere kleur absorberen ze – in tegenstelling tot het lichte ijs dat ze omringt – veel zonlicht en -warmte. De meteorieten worden dus warm als de zon ze beschijnt, maar ze geven een deel van die warmte ook af aan het ijs dat ze omringt. Uiteindelijk leidt dat tot smelt van dat ijs, waardoor zo’n meteoriet door het ijs begint te zakken en uiteindelijk onder het ijsoppervlak belandt. Zodra een meteoriet in de ijskap zit, kan deze niet meer gedetecteerd worden en moet deze als verloren worden beschouwd. Door de opwarming van de aarde stijgt ook de temperatuur van het ijs, waardoor de opgewarmde meteorieten het nog veel gemakkelijker kunnen laten smelten en dus ook nog veel gemakkelijker in de ijskap wegzakken. “Zelfs als de temperatuur van het ijs ver onder nul ligt, warmen de donkere meteorieten in de zon zo sterk op dat ze het ijs direct onder de meteoriet kunnen laten smelten,” legt onderzoeker Veronica Tollenaar uit. “En daardoor creëren ze een lokale depressie in het ijs en verdwijnen ze gaandeweg onder het ijs.”
En daarmee gaat – zoals gezegd – ook heel veel informatie over ons zonnestelsel voorgoed verloren. Zonde, zo vinden astronomen. Maar wat kunnen we daartegen doen? Op de lange termijn is er een duidelijke oplossing: onze uitstoot terugdringen en zo de opwarming van de aarde en het verlies van meteorieten beperken. En ook op de korte termijn zien de wetenschappers wel mogelijkheden. Zo is het zaak dat de zoektocht naar meteorieten op Antarctica flink wordt opgevoerd. Want het is door de opwarming van de aarde een race tegen de klok geworden, zo stelt Zekollari. “We moeten onze inspanningen om Antarctische meteorieten te vinden, versnellen en intensiveren.”
…vorig jaar op Antarctica nog een 7,6 kilo zware meteoriet is ontdekt? Lees er hier alles over!
