Schatkaart leidt wetenschappers naar 7,6 kilo zware meteoriet op Antarctica

Wetenschappers hebben recent op Antarctica vijf meteorieten ontdekt. En eentje springt daarbij met name in het oog. Het gaat om een exemplaar dat maar liefst 7,6 kilo zwaar is.

Het is een unieke vondst, zo vertelt onderzoeker Vinciane Debaille – verbonden aan de Vrije Universiteit van Brussel – aan Scientias.nl. “Het is vrij zeldzaam om zo’n grote meteoriet te vinden.” En hoewel zo’n grote ruimtesteen wetenschappelijk gezien niet interessanter hoeft te zijn dan een kleintje, zijn wetenschappers dan ook bijzonder in hun nopjes met deze vondst. “De grootte doet er niet per se toe als het over meteorieten gaat en zelfs micrometeorieten kunnen wetenschappelijk gezien van grote waarde blijken te zijn,” stelt onderzoeker Maria Valdes, verbonden aan de Universiteit van Chicago. “Maar zo’n grote meteoriet ontdekken is zeldzaam en heel opwindend.”

Antarctica
De onderzoekers ontdekten de grote ruimtesteen – en vier kleinere exemplaren – zoals gezegd op Antarctica. Dit is – ondanks de vaak barre omstandigheden – één van de beste plekken om meteorieten te vinden. Daar zijn drie redenen voor. Allereerst steken de donkere stenen goed af tegen het lichte ijs. Daarnaast is het er bijzonder koud, waardoor de meteorieten goed bewaard blijven en nauwelijks verweren. En ten slotte heeft het continent er een handje van om grote aantallen meteorieten op bepaalde plaatsen als het ware op een presenteerblaadje aan te bieden (zie kader).

Het concentratiemechanisme
In 1969 ontdekten wetenschappers de eerste meteorieten in zogenoemde ‘blauwe ijsgebieden’ op Antarctica. Ze stuitten daarmee tevens op een tot die tijd onbekend concentratiemechanisme dat ervoor zorgt dat in specifieke delen van Antarctica behoorlijke aantallen meteorieten voor het oprapen liggen. Hoe werkt dat precies? Wanneer meteorieten op Antarctica vallen, worden ze al snel bedekt door een laagje sneeuw dat – onder invloed van nieuwe sneeuwlagen – gecomprimeerd wordt en een nieuwe ijslaag vormt. De meteoriet komt in die ijslaag vast te zitten en stroomt samen met het ijs – onder invloed van de zwaartekracht – richting de kust. Een deel van het ijs zal de kustwateren zonder al te veel problemen bereiken en aldaar smelten, zodat de meteoriet uiteindelijk op de bodem van de zee belandt. Maar sommige ijsstromen stuiten op barrières: bergen die ervoor zorgen dat oudere ijslagen – met daarin de meteorieten – naar het oppervlak worden gestuwd. En op de plekken waar dat gebeurt, spelen vaak ook meteorologische processen die ervoor zorgen dat dat oude ijs sublimeert, waardoor de meteorieten echt ‘los’ aan het oppervlak komen te liggen. Dergelijke gebieden worden – vanwege hun blauwe kleur, veroorzaakt doordat alle luchtbellen eruit zijn geperst en plaats hebben gemaakt voor grote ijskristallen die blauw licht slecht absorberen – ook wel ‘blauwe ijsgebieden’ genoemd.

Schatkaart
Ook de 7,6 kilo zware meteoriet is in een blauw ijsgebied teruggevonden. De onderzoekers openden de jacht op meteorieten in dit gebied op aangeven van een heuse ‘schatkaart’ die vorig jaar door Belgische onderzoekers werd ontwikkeld. Want hoewel het in 1969 ontdekte concentratiemechanisme al in de ontdekking van meer dan 45.000 Antarctische meteorieten had geresulteerd, had de ervaring ook geleerd dat meteorieten niet in elk blauwe ijsgebied even goed vertegenwoordigd zijn. En daarom besloten Belgische onderzoekers na te gaan wat een blauw ijsgebied nu precies tot een geschikte vindplaats voor meteorieten maakt en op basis daarvan een ‘schatkaart’ te maken van veelbelovende blauwe ijsgebieden waar zeer waarschijnlijk nog duizenden meteorieten op ontdekking wachten. “Het gaat om ruim 600 gebieden die in grootte variëren van enkele vierkante kilometers tot honderden vierkante kilometers,” vertelde Tollenaar vorig jaar aan Scientias.nl.

Nuttig
En voor het eerst zijn onderzoekers recent gewapend met die schatkaart naar Antarctica afgereisd om in één van de gemarkeerde blauwe ijsgebieden naar meteorieten te gaan zoeken. En met succes dus. “De schatkaart is echt heel nuttig gebleken,” aldus Debaille.

Analyse
De vijf teruggevonden meteorieten zullen de komende tijd nader onderzocht worden. “Op dit moment zitten ze nog in de vriezer,” vertelt Debaille. “Een eerste stap is nu om ze te laten ontdooien. Maar omdat meteorieten altijd wel ijs en sneeuw herbergen en je wilt voorkomen dat dat vloeibaar water wordt dat de meteoriet aantast, gaan we ze in een vacuüm laten ontdooien. IJs en sneeuw gaat dan direct over naar de gasfase.” Zodra dat gebeurd is, is het tijd voor de volgende stap. “Onderzoeken tot welke familie de meteorieten behoren.” Zodra dat helder is, kunnen – afhankelijk van het type meteoriet – ook vervolgstudies worden gepland. “Een belangrijk onderzoeksdoel is daarbij eigenlijk altijd wel om meer inzicht te krijgen in de totstandkoming van ons zonnestelsel,” aldus Debaille. “Hoe ons zonnestelsel vanuit een gas- en stofwolk evolueerde tot een stelsel met werelden en planetoïden is iets wat we al geruime tijd proberen te begrijpen.” En meteorieten kunnen daarbij helpen; sommige exemplaren – zogenoemde ‘primitieve meteorieten’ zijn sinds hun totstandkoming, zo’n 4,5 miljard jaar geleden – niet of nauwelijks veranderd en kunnen ons dan ook meer vertellen over de omstandigheden in het jonge zonnestelsel.

Antwoorden
De grote ruimtesteen die nu op Antarctica is teruggevonden hoeft daarbij zoals gezegd niet waardevoller te zijn dan de kleinere exemplaren die Debaille en collega’s ontdekten. “Dat hangt er echt van af hoe de meteorieten er vanbinnen uitzien,” merkt Debaille op. Maar de meteorieten zijn sowieso allemaal enigszins van waarde. “Ze leveren allemaal antwoorden op.”

De grote vraagstukken – omtrent het ontstaan en de evolutie van ons zonnestelsel – zullen ook door deze vijf meteorieten echter niet direct worden opgelost. In plaats daarvan moet je het eerder zien als een puzzel, waarvan we – onder meer door vondsten op Antarctica – steeds meer stukjes op hun plaats zien vallen. Geen wonder dat de recente vondsten naar meer smaken en onderzoekers niet kunnen wachten om – gewapend met de schatkaart – nog veel meer meteorieten op Antarctica te gaan vinden. “Het liefst wil je natuurlijk alle meteorieten gaan verzamelen,” bevestigt Debaille. Dat is echter nog een hele opgave; Tollenaar en collega’s voorspelden eerder – op basis van hun schatkaart – dat in blauwe ijsgebieden op Antarctica nog zeker 300.000 ruimtestenen op ontdekking wachten.

Bronmateriaal

"17-pound meteorite discovered in Antarctica" - Field Museum
Interview met Vinciane Debaille
Afbeelding bovenaan dit artikel: Maria Valdes

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd