Verveeld kauwgom kauwende tieners, het lijkt typisch iets van nu, maar in de Steentijd bestonden ze ook al. Al deden ze het toen niet alleen voor de lol, maar ook bijvoorbeeld om gereedschap mee aan elkaar te plakken.
En het was natuurlijk ook niet echt kauwgom, maar hars. Met behulp van nieuwe technieken voor DNA-analyse zijn Zweedse onderzoekers daar nu veel meer over aan de weet gekomen. Het geanalyseerde hars komt uit een plaatsje dat nu Huseby Klev heet, net ten noorden van Gotenborg in Zweden. Daar zijn begin jaren negentig 115 stukjes harskauwgom gevonden, samen met bijna 1950 stukken vuursteen. De overblijfselen zijn tussen de 10.200 en 9400 jaar oud. Van één stukje hars is bekend dat het zo’n 9700 jaar geleden is gebruikt. Er zitten tandafdrukken op van een tiener, die duidelijk maken dat die erop kauwde. Het is overigens niet ongebruikelijk om dit soort kauwgom te vinden op archeologische locaties uit de Steentijd.
Tandvleesontsteking
Wel is bijzonder dat aan de hand van de DNA-analyse kon worden aangetoond dat een van de tieners aan periodontitis leed, een ernstige tandvleesontsteking. Daardoor had hij waarschijnlijk moeite met het eten van het taaie hertenvlees en met het kauwen van het hars.
Op de stukjes hars, afkomstig uit berkenbomen, werd gekauwd om er stenen gereedschap mee aan elkaar te plakken, maar ook gewoon omdat het prettig was of als medicijn. In sommige stukjes was tot wel de helft van het DNA van menselijke origine. Dat is echt veel vergeleken met hoeveel er normaal gesproken wordt gevonden in oude botten en tanden.
Een bijl maken
Maar er was meer dat speciaal was aan dit stukje kauwgom. Het DNA in het hars behoort tot een van de oudste menselijke genomen van heel Scandinavië. Het had een specifiek DNA-profiel dat veel voorkwam bij de jager-verzamelaars die in die tijd leefden. Niet heel veel later zouden de Scandinaviërs overstappen op de landbouw. “We denken dat tieners van beide seksen het hars aan het prepareren waren om als lijm te gebruiken in gereedschap. Ze wilden bijvoorbeeld een stenen bijl vastmaken aan een houten handgreep”, leggen wetenschappers Emrah Kirdök en Anders Götherström uit.
Allerlei bacteriën
Maar hoe zat het dan met de andere helft van het DNA die niet menselijk was? Het meeste is afkomstig van organismen, zoals bacteriën en schimmels, die in het hars hebben geleefd sinds het is uitgespuugd zo’n 9700 jaar geleden. Maar sommige bacteriën komen van de mensen die het in hun mond hadden. Ook is er nog materiaal teruggevonden waar de mensen op kauwden, voordat ze het berkenhars in hun mond stopten.
“We vonden de bacteriën die je verwacht in het microbioom van de mond, maar er waren ook sporen van bacteriën die duiden op tandrotting, abcessen en andere ziektes”, vertellen de onderzoekers. Maar hoewel deze micro-organismen bovenmatig veel voorkwamen, was het niveau niet zodanig verhoogd dat definitief kon worden vastgesteld dat deze mensen aan bovengenoemde ziektes leden.
Rendier en forel
“Wat we echter wel vonden was een overvloed aan bacteriën die in verband worden gebracht met ernstige tandvleesontsteking, oftewel periodontitis. Toen we een machine-learning-strategie toepasten, kwamen we tot de conclusie dat het meisje dat op een van de stukjes hars had gekauwd, met een zekerheid van meer dan 75 procent, aan periodontitis leed.”
Verder ontdekten de onderzoekers DNA van edelherten, bruine forel en hazelnoten. Dit DNA is waarschijnlijk afkomstig van wat de tieners hadden gegeten voor ze het berkenhars in hun mond stopten. Maar aangezien het genoom van grotere planten en dieren complexer is dan dat van micro-organismen houden de onderzoekers nog een slag om de arm. Het kan dus zijn dat de bruine forel in werkelijkheid geen bruine forel was, maar het is wel zeker dat het een dier is uit de zalmfamilie.
DNA van een vos
“We ontdekten ook een heleboel DNA van een vos, maar dit is moelijker te interpreteren. Vossenvlees was misschien onderdeel van hun dieet, maar deze tieners konden ook hebben gekauwd op de pezen of de vacht van de dieren om voor kleding te gebruiken. Het kan zelfs zo zijn dat het DNA van de vos door territoriumafbakening in het hars terecht is gekomen, nadat het was uitgespuugd”, legt de onderzoeker uit om duidelijk te maken dat ook DNA-analyse niet meteen alles verklaart.
“Maar wat we hebben geleerd, heeft in ieder geval veel vooruitgang opgeleverd wat betreft onze kennis van deze fascinerende overblijfselen van de menselijke cultuur in de Steentijd. En hoe meer we analyseren, hoe meer verrassingen er tevoorschijn komen.”
