In de Alpen, op zo’n 2800 meter hoogte, hebben onderzoekers opvallend grote resten van drie verschillende ichthyosaurussen teruggevonden. En dat roept een interessante vraag op: werden deze zwemmende reptielen soms veel groter dan we voor mogelijk hielden?
De vondsten worden gepresenteerd in het blad Journal of Vertebrate Paleontology. De studie handelt over een tand van een ichthyosaurus – een inmiddels uitgestorven zwemmend reptiel – die ergens tussen 1976 en 1990 al hoog in de Zwitserse Alpen (zie kader) is teruggevonden. Een analyse van de tand wijst nu uit dat deze – ook in vergelijking met tanden van andere uit de kluiten gewassen ichthyosaurussen – werkelijk gigantisch is. Zo is de wortel van de tand drie keer zo dik als de grootste wortel die eerder van een ichthyosaurus is teruggevonden.
Tand
Voor nu moeten we het echter even doen met de tand – en nog enkele andere interessante resten van ichthyosaurussen die in de vorige eeuw al zijn ontdekt en in de vergetelheid raakten tot onderzoekers ze recent weer vanonder het stof trokken en nader bestudeerden. De teruggevonden tand spreekt daarbij met name tot de verbeelding, zo stelt Sander. “De wortel heeft een diameter van 60 millimeter. De grootste wortel die tot voor kort in een complete schedel is aangetroffen was 20 millimeter breed en afkomstig van een ichthyosaurus die bijna 18 meter lang was.” Als de tand die nu in het nieuwe onderzoek centraal staat enigszins een indicatie kan geven van de omvang van de ichthyosaurus waaraan deze toebehoorde, dan moet dat exemplaar aanzienlijk groter zijn geweest. Mogelijk zelfs groter dan de grootste ichthyosaurus die ons tot voor kort bekend was, de in Canada teruggevonden, 21 meter lange Shastasaurus sikkanniensis, zo stellen de onderzoekers.
Tegelijkertijd moeten ze een slag om de arm houden; het is eigenlijk onmogelijk om op basis van een tand alleen de omvang van een ichthyosaurus in te schatten. “Het is lastig vast te stellen of de tand afkomstig is van een grote ichthyosaurus met enorme tanden of van een gigantische ichthyosaurus met tanden van gemiddelde omvang,” erkent Sander.
Niet veel groter
Het is niet direct voor de hand liggend dat de ichthyosaurus waaraan deze tand toebehoorde, aanzienlijk groter was dan S. sikkanniensis. En dat heeft alles te maken met het feit dat deze tanden had. Wetenschappers gaan er namelijk van uit dat een extreme omvang bereiken en een roofzuchtige levensstijl (waarvoor je tanden nodig hebt) niet samengaan. Dat is ook de reden dat het grootste dier van onze tijd – de blauwe vinvis – tandloos is. Met een omvang van dertig meter laat de blauwe vinvis de potvis (het grootste moderne dier met tanden) duidelijk verbleken. En dat is dus te herleiden naar hun dieet; waar de blauwe vinvis vrij passief water opslokt en er kleine, smakelijke diertjes uitfiltert, is de potvis een echte jager. Dat laatste betekent echter ook dat deze in de zoektocht naar en jacht op voedsel veel calorieën verbrandt. “Mariene roofdieren kunnen daarom waarschijnlijk niet veel groter worden dan een potvis,” zo stelt Sander. Vandaar dat de onderzoekers het ook zeker mogelijk achten dat de enorme tand die nu in de Zwitserse Alpen is ontdekt, niet toebehoorde aan een recordbrekend grote ichthyosaurus, maar aan een gemiddelde ichthyosaurus met gigantische tanden.
Nog meer resten
Dat gezegd hebbende, wijst het onderzoek er wel voorzichtig op dat de recordbrekende S. sikkanniensis Europese familieleden had die de Canadese gigant qua omvang benaderden. Dat wordt verder onderschreven door een tweede vondst die de onderzoekers in hun studie presenteren. Het gaat om een wervel met tien ribfragmenten, die weer toebehoren aan een andere ichthyosaurus dan het exemplaar dat de opmerkelijk grote tand achterliet. Een vergelijking van deze wervel en ribfragmenten met vergelijkbare resten van andere, beter bewaard gebleven ichthyosaurussen wijst uit dat deze bij leven waarschijnlijk zo’n 20 meter lang werd.
Als de schattingen – die zeker enigszins bemoeilijkt wordt doordat de gesteentelagen door tektonische activiteit in de verdrukking zijn gekomen – kloppen, zouden de uit de kluiten gewassen ichthyosaurussen die in de Alpen zijn teruggevonden weleens de laatsten van hun soort kunnen zijn geweest. “Alleen de ichthyosaurussen ter grootte van een middelgrote en grote dolfijn en orka-achtige vormen overleefden tot in het Jura,” stelt Sander.
Mysterie
Die dolfijnachtige ichthyosaurussen wisten zich nog miljoenen jaren te redden, maar stierven uiteindelijk zo’n 90 miljoen jaar geleden uit. Vandaag de dag zijn zowel die laatste dolfijnachtige vormen als hun gigantische voorouders nog altijd door mysterie omgeven. En van de grote ichthyosaurussen – die bij leven dus zeker wel 20 meter lang konden worden en naar schatting 80 ton wogen – worden er ook maar zelden fossiele resten teruggevonden. “Waarom dat is, is tot op de dag van vandaag een mysterie,” stelt Sander. Het maakt de vondsten in de Zwitserse Alpen heel waardevol; nadat resten van grote ichthyosaurussen eerder voornamelijk in Noord-Amerika werden teruggevonden, en later ook in de Himalaya en Nieuw-Caledonië opdoken, is er nu ook bewijs dat de giganten het huidige Europese continent hun thuis mochten noemen. Tegelijkertijd blijven ook na deze vondsten veel vragen onbeantwoord. Zo blijft bijvoorbeeld in nevelen gehuld hoe groot ichthyosaurussen nu precies konden worden.
Het is bijna frustrerend. Want hoewel er bijvoorbeeld in Groot-Brittannië en Nieuw-Zeeland wel botten zijn teruggevonden die erop hinten dat sommige ichthyosaurussen net zo groot konden worden als blauwe vinvissen, lukt het maar niet om dat hard te maken. Even leek men in 1878 de sleutel in handen te hebben, toen een 45 centimeter brede wervel van een ichthyosaurus werd beschreven; maar het bot lijkt onderweg naar Londen op zee verloren te zijn gegaan. De ontdekking van de tand – die er op zichzelf ook voorzichtig op hint dat ichthyosaurussen veel groter werden dan we voor mogelijk hielden – past in die trend; doorslaggevend bewijs voor het bestaan van ichthyosaurussen veel groter dan S. sikkanniensis blijft ook na klimpartijen in de Zwitserse Alpen uit. “Het draagt allemaal bij aan de enorme verlegenheid binnen de paleontologie over het feit dat we – ondanks de uitzonderlijke omvang van hun fossielen – zo weinig weten over deze gigantische ichthyosaurussen. We hopen daar verandering in te gaan brengen en binnenkort nieuwe en betere fossielen te gaan vinden.”
