Dat de coronacrisis zijn sporen nalaat op ons leven is duidelijk. De crisis wordt zelfs veelvuldig vergeleken met de Tweede Wereldoorlog. Hoe gefundeerd is dat eigenlijk?
We voelen ons beknot in onze vrijheid, onveilig, eenzaam en schijnen ook nog eens te worstelen met haarproblemen. En dat zijn dan nog de minste van onze zorgen. De coronacrisis maakt een diepe indruk en de oorlogsterminologie is niet van de lucht. “We hebben het over de frontlinies van de medische zorg. Er moet gestreden worden. We hebben een vijand. We voelen ons bedreigd. De vraag is hoe passend dat allemaal is”, meent historicus professor dr. Kees Ribbens van het NIOD Instituut voor Oorlog, Holocaust en Genocidestudies. “Het frappeert natuurlijk wel. Naar mijn mening zijn er toch meer verschillen dan overeenkomsten.”
Bevreemding en speculatie
“Het is een hele ongebruikelijke ervaring. Een hoop zaken lijken nog hetzelfde. De zon schijnt nog steeds en het werk gaat voor veel mensen door. Toch roept het ook bevreemding op. Het is een situatie die we niet kennen en die onzekerheid bij ons oproept. Dat leidt toch tot speculatie omdat we daarmee iets van toekomstperspectief creëren. We willen kunnen zien wat er de komende weken, maanden en jaren gaat gebeuren.”
“Tot op zekere hoogte zijn er wel vergelijkingen te trekken met de gedachten die mensen aan het begin van de zomer in 1940 ook gehad zullen hebben. Vooral de onzekerheid is wellicht vergelijkbaar. Hoe lang gaat dit duren? Wat voor impact gaat dit hebben? Hoeveel slachtoffers zullen er zijn en wie horen daar bij? Is verzet mogelijk en zo ja, hoe moet dat er dan uitzien? Wat voor prijs gaan we daarvoor betalen?”
Zelfde vraagstukken als in WO2
“Dat zijn vragen waarmee we nu zitten en die mensen destijds ook gehad zullen hebben. Maar dan houdt het ook wel een beetje op. Als we naar buiten kijken, zien we al onze gebouwen nog steeds staan. Compleet en onaangetast. Dat was wel een ander straatbeeld in de oorlog. Er vallen geen bommen. Onze rechtsstaat is levend en wel en niemand wordt zomaar opgepakt. Er is geen censuur, maar vrije meningsuiting. We kunnen zeggen wat we willen en ook nog veilig en vrij van onze communicatiemiddelen gebruik maken. We hebben ook niet bepaald dezelfde voedseltekorten als tijdens de oorlog. Er zijn dus nogal wat wezenlijke verschillen. We hebben eerder met een soort van natuurramp te maken, terwijl een oorlog eerder draait om het menselijk handelen.”
Oorlog als ijkpunt
Waarom dan toch alle verwijzingen naar de oorlog? “De afgelopen jaren is de Tweede Wereldoorlog in toenemende mate ons moreel en historisch ijkpunt geworden. We hebben ook geen andere breed gedragen referentie aan een ontwrichtende situatie, dus de Tweede Wereldoorlog is dan misschien toch nog de dichtstbijzijnde noodsituatie die we kennen. Blijkbaar hebben we geen beter alternatief voorhanden om een vergelijking mee te trekken.”
Toch is het niet de eerste dodelijke ziekte waarmee we te maken hebben. We zouden het ook kunnen vergelijken met de Spaanse Griep aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Maar die heeft blijkbaar geen herkenbare sporen achter gelaten in ons collectief geheugen. Daar zijn natuurlijk ook geen overlevenden nu meer van. Tja, de pest dan? Die associëren we met de middeleeuwen en dat is te lang geleden. Als we iets middeleeuws noemen, vinden we dat het is afgedaan. Dan zijn er elders in de wereld nog wel allerlei dodelijke ziektes, maar dat is dan misschien toch weer te ver van ons bed.
Timing
Het zou ook kunnen dat het aan de timing ligt: het kleine beetje nieuws dat ons bereikt, dat niét over corona gaat, gaat in deze weken immers over de Tweede Wereldoorlog. “Daarmee ligt de associatie tussen de ene en de andere noodsituatie misschien voor de hand,” verklaart Ribbens.
Wereldwijde oorlogsvergelijking
Opvallend is dat niet alleen wij Nederlanders de coronacrisis vergelijken met oorlog. Ook in het buitenland kan men er wat van, sterker nog: in de hele wereld wordt corona met strijd en oorlog vergeleken. In de Verenigde Staten spreken ze over de Civil War, Groot-Brittannië houdt het op een major battle, de Fransen verzuchten: nous sommes en guerre en bij onze Oosterburen houden ze het ook maar eenvoudig op krieg. De Duitsers zijn wel, net als wij Nederlanders, ermee bezig of we deze terminologie wel kunnen toepassen en discussiëren, net als Nederlanders, hoe zinvol dit is en hoeveel recht dit doet aan de oorlogservaringen van de overlevenden van WO2.
Terecht of niet, voorlopig houdt de wereld de adem dus massaal in. En we zullen, al is het maar stiekem en als niemand ons hoort, verzuchten dat we hopen dat we weer snel van onze vrijheden kunnen genieten.
