Matjes in herennekken, popsterren met lipstick en een telefooncel op iedere hoek van de straat. Internet bestond nog niet en de digitalisering stond in de kinderschoenen. Een virusuitbraak zoals de huidige zou verstrekkende gevolgen hebben gehad in 1985.
Voor de meesten van ons is het moeilijk te herinneren, laat staan voor te stellen, hoe ons leven eruit zag zonder WhatsApp, social media, mobiele telefoon of internet in het algemeen. En toch is dat niet eens zo heel lang geleden. In de jaren 80 van de vorige eeuw had de gewone man nog niets van alles wat nu zo gewoon is. En wat we dus met zijn allen gewoon zijn gaan vinden. Ook in een tijd van crisis. Maar hoe zou ons leven eruit hebben gezien als het virus was uitgebroken in de eighties?
In deze tijd kan alles doorgaan
Heel anders, volgens professor dr. Kees Ribbens van het Center for Historical Culture van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. “Ik ben blij dat het virus nu is uitgebroken en niet toen. Voor zover je van blijdschap kunt spreken natuurlijk. Alleen al praktisch: de colleges voor de studenten kunnen gewoon doorgaan. Ik zit thuis achter mijn scherm, de studenten ook. Zij kunnen aan het werk blijven en veel kan min of meer gewoon doorgaan. Het is niet altijd ideaal en we moeten ons aanpassen. Maar we kunnen ons tenminste aanpassen, we hebben de mogelijkheid ertoe.”
Distributie van voedsel
Het is een verfrissende blik op alle berichten en geluiden die ons overspoelen in reguliere en op social media over de praktische en psychische problemen die de crisis met zich mee brengt. Toch is het iets om bij stil te staan. Als we alleen al denken aan de hamsterwoede van een paar maanden geleden bijvoorbeeld, moet je er toch niet aan denken dat we dit een paar decennia geleden hadden meegemaakt. “De distributie van voedsel is vandaag de dag veel meer geautomatiseerd. Denk alleen al aan het voorraadbeheer. Destijds was dat veel grofmaziger opgezet, moest je werken met aannames als het ging om behoeftes. Dan kon je die incalculeren”, merkt Ribbens op. De lege schappen hadden in de eighties dus niet zo snel bijgevuld kunnen worden, als dat ze een paar maanden geleden werden. Met alle mogelijke praktische en maatschappelijke gevolgen van dien.
Internationale spanningen
Ook voor de betrekkingen tussen landen onderling, is het misschien maar goed dat het virus niet eerder is uitgebroken. De Rotterdamse historicus vraagt zich dan ook af hoe de crisis destijds ontvangen zou zijn in het grotere internationale kader. “De globalisering en internationale samenleving was destijds niet zo ver gevorderd als nu. Dat betekent aan de ene kant misschien dat het virus zich minder snel had verspreid over de wereld. Aan de andere kant hadden we toen ook al intensief vliegverkeer en was de Nederlandse samenleving sterker gepolariseerd. Wat zou de opstelling van Nederland en andere landen geweest zijn ten opzichte van China in de Koude Oorlogsspanning tussen Oost en West? Zou die als grote boosdoener in de hoek worden gezet?”
Gevoel van complete isolatie
“De beleving zou totaal anders zijn geweest in de jaren 80. Het gevoel van compleet afgesloten zijn van de wereld, zou voor veel meer mensen gelden. Je was toen afhankelijk van alleen je huistelefoon, dus ik kan me indenken dat mensen meer het idee gehad zou hebben van isolatie. Nu hebben we Whatsapp, Twitter en kunnen we allerlei websites bezoeken en daarmee, andere mensen. Met die hedendaagse middelen zijn medemensen ook makkelijker te motiveren en ontstaan lokale en regionale initiatieven die meer evenwicht brengen tijdens de crisis. Bovendien zijn die initiatieven door die middelen weer heel zichtbaar voor ons. Eventuele initiatieven toen zouden lastiger op te zetten zijn en al helemaal lastig zichtbaar te maken zijn”, aldus Ribbens, die wijst op een bijkomstig gevolg van al deze communicatiemiddelen waarover we vandaag de dag beschikken. “Al die informatie, lokt ook meer reacties uit onder de bevolking. Je kunt nu met één klik checken hoe het elders gaat. En dus vergelijken. In dit land pakken ze het zus aan, in dat land zo. Dat roept vragen op bij mensen rond de autoriteit van de overheid. Doen ze het allemaal weg goed op deze manier? Die variatie werkt relativerend voor ons. We hadden toen ook al onafhankelijke pers en buitenlandse televisiestations, maar de informatie uit het buitenland lag minder snel en minder makkelijk voor het grijpen dan nu. ”
Verwachte rellen en protesten
Het is niet allemaal technologie, waardoor we vandaag de dag op een bepaalde manier met de coronacrisis omgaan. Volgens Ribbens heeft dit ook te maken met een veranderde samenleving in vergelijking met enkele decennia geleden. “Er heerste een grotere collectiviteit en een kleinere individuele beleving. Daardoor waren mensen misschien meer geneigd om zich neer te leggen bij collectieve maatregelen, maar het gebrek aan informatie zal ook tot meer onvrede geleid kunnen hebben. Je kunt dan rekenen op rellen en opstootjes. We moeten niet vergeten dat er in de jaren 80 ook bijvoorbeeld extreem linkse groeperingen actief waren, die geweld niet steeds schuwden. Zeker uit die hoek, had de overheid dus wel wat opstand kunnen verwachten. Het was sowieso een tijd waarin mensen kritisch werden tegenover de overheid en tot protest overgingen. Denk maar aan de grote anti-kernwapen demonstraties uit de jaren 80. Studenten en krakers waren voorbeelden van groepen burgers, die overheidsbeslissingen niet klakkeloos over hun kant lieten gaan, destijds.”
Grotere ontwrichting in de eigthies
“Al met al, zou je een grotere ontwrichting van de samenleving kunnen verwachten als het virus 40 of 30 jaar geleden had uitgebroken. Denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid van thuiswerken. Dat was toen voor verreweg de meeste mensen gewoon niet weggelegd. Misschien zou een enkele ondernemer thuis zijn boekhouding nog hebben bijgewerkt, maar dat zou het dan ook wel zijn. Nu kunnen hele branches en industrieën blijven draaien. Dat leidt ook tot meer evenwicht in een samenleving ten tijde van een crisis.”
De coronacrisis is een tijd van onzekerheid en onrust. Maar het had dus nog veel onrustiger en instabieler gekund. Verreweg de meesten van ons kunnen zich een tijd herinneren waarin een Covid-19 virus voor niet te overziene gebeurtenissen had kunnen zorgen in de wereld.