Dit is waarom de ontwikkeling van corona-vaccins zo gevaarlijk is

Het gaat nog een jaar duren, zo horen we nu al een paar maanden, voordat de eerste vaccins ingezet kunnen worden tegen corona. En vaccinologen hebben die tijd echt hard nodig.

Vaccinologen werken het klokje rond en vele hoopvolle berichten bereiken ons vrijwel dagelijks. Er zouden prima kandidaat-vaccins zijn, er zijn belangrijke eiwitten en cross-over effecten van andere vaccins ontdekt en de eerste tests op mensen worden ook al uitgevoerd. Toch zijn er nogal wat problemen rond de spoedige beschikbaarheid van een coronavaccin. “Vaccins kun je op verschillende manieren maken,” legt professor Vaccinologie dr. Anke Huckriede van de Universiteit Groningen uit.

Vaccin nodig voor de hele wereld
“Je kunt bijvoorbeeld een vaccin maken van een geïnactiveerde vorm van de infectie-verwekker zelf en daarmee weerstand opbouwen. Echter, zolang er geen onschuldige variant van het virus beschikbaar is, zou je daardoor het gevaarlijke SARS-CoV-2-virus op grote schaal moeten produceren. Daar zitten natuurlijk nogal wat veiligheidsproblemen aan.” Een veiligheidsprobleem is het laatste wat de wetenschap wil in een vaccin dat op zeer grote schaal ingezet kan worden. De hele wereldbevolking moet er uiteraard veilig mee worden ingeënt.

Nog een manier om een vaccin te ontwikkelen, is de productie van een eiwit dat op het oppervlak van de virusdeeltjes zit, het zogenaamde spike-eiwit. Maar wie nu denkt dat we het ei van Columbus in handen hebben, heeft het mis, volgens Huckriede. “Ook hier kleven nogal wat haken en ogen aan. Het spike-eiwit is een instabiel eiwit. Het valt gemakkelijk uit elkaar. Nu zijn daar wel allerlei bio-technologische trucjes voor in ontwikkeling. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of je dit eiwit kan “klemmen” tussen andere stoffen zodat het stabieler blijft. Maar ook dit is nog niet toe aan grootschalige productie.”

DNA/RNA in een injectie
De wetenschap zit echter niet met de handjes onder de billen het Wilhelmus te fluiten. Onlangs is het National Health Institute in Washington begonnen met het testen van een nieuw corona-vaccin op mensen, zo kan Huckriede melden. “Dat is een tamelijk experimenteel vaccin. En dat wordt inderdaad al toegediend in de kliniek, op mensen dus. Het vaccin bestaat niet uit een viruseiwit of het hele geïnactiveerde virus. De inenting bestaat uit het toedienen van genetische informatie, waardoor het lichaam de viruseiwitten zelf kan aanmaken. Die genetische informatie kan bestaan uit DNA, maar deze vaccins bestaan uit RNA. Dit is een geheel nieuwe type vaccin en dezelfde techniek wordt toegepast bij vaccins tegen het Ebola-virus.”

BCG-vaccin
Dan hebben we nog de vragen rond de inzet van andere, alternatieve vaccins tegen het coronavirus. Waarmee ons immuunsysteem als het ware alvast in stelling wordt gebracht voor het geval het met het nieuwe coronavirus in aanraking komt. De Groningse vaccinoloog ziet hier heil in, maar relativeert de onderlinge verbanden wel. “Niet alle vaccins hebben dit effect. Er zijn aanwijzingen voor dit effect bij heel specifieke vaccins met als voornaamste voorbeeld het BCG-vaccin, dat gebruikt wordt voor vaccinatie tegen tuberculose. Ik steun deze theorie wel, omdat er overtuigend bewijs is voor een niet-specifiek effect van het BCG-vaccin. Dat wil zeggen: kinderen ingeënt met dit vaccin hadden minder last van infectie-ziekten in het algemeen. En natuurlijk omdat er degelijk onderzoek is gedaan naar de mogelijke mechanismen achter dit effect.”

Iedereen een vaccin tegen TBC?
Kunnen we dan niet met zijn allen alvast een BCG-prikje krijgen? Daar is zij geen voorstander van. “Er wordt nu met verplegend personeel een klinische studie uitgevoerd om te achterhalen of het BCG-vaccin daadwerkelijk een positief effect heeft op bescherming tegen infectie of tegen ernstige ziekten na een infectie. Ik zou de resultaten van deze studie afwachten, voordat ik iedereen met dit vaccin zou gaan inenten. We moeten niet vergeten dat er wellicht een tekort zou kunnen ontstaan als we opeens iedereen zouden vaccineren met BCG. Ook hangt er natuurlijk een prijskaartje aan en zou je het daarom alleen willen gebruiken als het ook daadwerkelijk een verschil maakt.”

Immuungeschiedenis van individuen
Voorlopig kijken we dus nog reikhalzend uit naar dé corona-vaccins. Hoe kunnen we ons immuunsysteem tegen dit virus verbeteren en met welke factoren moeten we rekening houden. Wat maakte het ene immuunsysteem nou zo gevoelig voor corona, terwijl het andere er makkelijk korte metten mee lijkt te maken? Volgens Huckriede is daar nu iedereen mee bezig. “That is the one million dollar question. Het immuunsysteem zit ingewikkeld in elkaar. Ik ben met name geïnteresseerd in de immuungescheidenis van een individu. In de loop van het leven wordt ons lichaam blootgesteld aan talrijke infecties en ook vaccinaties die allemaal een effect hebben op ons immuunsysteem. De toestand van het immuunsysteem is dus niet iets statisch, maar is aan continue verandering onderhevig. Ik speculeer dat de individuele immuungeschiedenis invloed heeft op de manier waarop het lichaam omgaat met nieuwe infecties, zoals corona.”

Respons van onze weerstand
Vaccinologen zijn vooral geïnteresseerd in mensen die al genezen zijn. “Het duurt één tot twee weken voordat we antilichamen aanmaken en de hoeveelheden van deze antilichamen lopen verder op tot circa 4 weken na de infectie. Dan kun je dus zien welke respons het lichaam heeft gehad op de infectie en hoe het immuunsysteem dat virus onschadelijk heeft gemaakt. Het is nu eigenlijk te vroeg om dat te zien, omdat het virus nog maar kort huis houdt en de medische nadruk vooral ligt op het beheersen van het virus en het verzorgen van de mensen, voor wie het nu gevaarlijk is. Maar het is wel belangrijk dat we die respons van het immuunsysteem in kaart gaan brengen.”

“Als we ouder worden gaat alles minder functioneren en de weerstand dus ook”

Dat het vooral mensen zijn op hoge leeftijd die gevoeliger blijken voor het virus verrast Huckriede niet. “Voor mensen tot een jaar of zestig lijkt er nog niet veel aan de hand met het virus, of zelfs voor mensen tot 70 jaar nog niet echt. Als je boven de 80 komt, is het vooral gevaarlijk. Als we ouder worden, verandert ons lichaam en gaan cellen minder snel vernieuwen en harder werken. Alles gaat minder functioneren en dus ook de weerstand.”

Cytokine-storm
Corona heeft de wetenschap voor flink wat raadsels gezet, zoals de zogeheten cytokine storm. “Cytokinen zijn eiwitten die we aanmaken als we geconfronteerd worden met ziektekiemen. Dat is dus in principe een goed iets. Bij corona zien we dat er in sommige gevallen veel te veel cytokinen worden aangemaakt, we spreken dan van een cytokine-storm. Die stormen kunnen voor grote problemen zorgen in ons lichaam en behoorlijke ontstekingsreacties veroorzaken, bijvoorbeeld in de longen. De grote vraag is natuurlijk waarom het ene lichaam dat wel doet en het andere niet. Daar speelt ook erfelijkheid vermoedelijk een rol in. Nu weten we dat een cytokine-storm niet alleen bij COVID-19 voorkomt, maar het is wel een van de grotere problemen waarmee we te maken hebben met deze ziekte.”

Een gevaarlijk virus, een instabiel eiwit en een noodzakelijk massale productie zorgen er dus vooralsnog voor dat onderzoekers hun handen vol hebben en zich voor uitdagingen geplaatst zien terwijl de wereldbevolking toekijkt. Van anderhalve meter afstand dan uiteraard.

Bronmateriaal

Interview met Prof. dr. A.L.W. Huckriede, hoogleraar Vaccinologie UMCG
Afbeelding bovenaan dit artikel: kfuhlert (via Pixabay)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd