Reizen en nieuwe plekken ontdekken… de mens is al sinds het begin van zijn bestaan op zoek naar plaatsen waar het gras groener is. Vanuit Afrika trokken we langzaam maar zeker via Zuidoost-Azië naar Australië. Nieuwe opgravingen in een Laotiaanse grot vertellen een bijzonder verhaal.
Wat verbindt een fossiel dat gevonden is in de Tam Pà Ling-grot in het noorden van Laos met stenen gebruiksvoorwerpen die zijn opgegraven in het noorden van Australië? Het antwoord: dat zijn wij. Toen de vroege voorouders van Homo sapiens voor het eerst aankwamen in Zuidoost-Azië, hebben ze allerlei sporen achtergelaten in de Laotiaanse bossen en die hebben archeologen nu opgegraven. Zo zijn er gefossiliseerde menselijke resten gevonden, diep in de Tam Pà Ling-grot, die de afgelopen tienduizenden jaren in metersdikke sedimentlagen zijn achtergebleven.
Controversiële grot
Vanaf de eerste opgravingen in 2009, toen een schedel en een onderkaak uit de grond werden gehaald, is er veel wetenschappelijke discussie over de geschiedenis van de grot. Het bleken fossielen van Homo sapiens te zijn, die lang geleden door het gebied trokken, maar onduidelijk was wanneer precies. Tam Pà Ling ligt meer dan 300 kilometer van de zee. Normaal gesproken wordt alleen aan de kust en op eilanden als Sumatra, Borneo en de Filippijnen bewijs gevonden van onze vroege soortgenoten die voor het eerst van Afrika naar Australië trokken. Moeten de theorieën op de schop en gingen ze dan toch ook de bossen in op zoek naar nieuw leefgebied? Het had er alle schijn van, maar er was één probleem: het bleek onmogelijk voor de wetenschappers om de menselijke resten via standaardmethodes te dateren, omdat de grot op de Werelderfgoedlijst staat en menselijke fossielen beschermd zijn door de Laotiaanse wet.
Onomstotelijk bewijs
Nu heeft een internationaal team van wetenschappers door middel van twee alternatieve dateringstechnieken alsnog onomstotelijk bewezen dat de moderne mens in zijn trektocht van Afrika naar Australië ook hoger gelegen gebieden, meer landinwaarts, heeft aangedaan en gekoloniseerd in Zuidoost-Azië, waarna een deel door is gereisd naar Australië. Bovendien is dit allemaal een stuk eerder gebeurd dan tot nu toe aangenomen. De diepste, oudste menselijke fossielen in de Tam Pà Ling-grot blijken tussen de 86.000 en 68.000 jaar oud. De eerste moderne mens kwam dus zo’n 40.000 jaar eerder in Zuidoost-Azië aan dan gedacht.
Rundertanden en een stalagtiet
“Tam Pà Ling speelt een cruciale rol in het migratieverhaal van de moderne mens door Azië. Na veertien jaar van minutieuze afgravingen en bestudering van fossielen, wordt de grote waarde en het belang nu eindelijk ingezien”, zegt paleo-antropoloog Fabrice Demeter uit Kopenhagen. Aangezien de menselijke fossielen niet direct gedateerd mochten worden, pakten de onderzoekers het anders aan. Zo voerden ze een uraniumdatering uit op het puntje van een stalagtiet die in het sediment was begraven. Dierenresten waren nauwelijks te vinden in de grot, maar toch stuitten ze op een diepte van 6,5 meter op twee rundertanden, die hun geheimen prijsgaven door middel van elektronspinresonantie.
Luminescentiedatering
Maar de grootste klapper maakten de onderzoekers door luminescentiedatering toe te passen op de prehistorische menselijke resten. En dat moet in één keer goed gaan, want deze methode is gebaseerd op de hoeveelheid warmte of licht die vrijkomt uit het materiaal na thermische of optische stimulatie. Wanneer er zonlicht op de fossielen valt, wordt het lichtsignaal gereset naar nul, maar onder de grond loopt de ‘teller’ eeuwenlang door. “Zonder luminescentiedatering zouden we nog steeds geen tijdlijn hebben en had niemand geweten dat Tam Pà Ling zo’n belangrijke schakel is in het migratieverhaal van Homo sapiens. Gelukkig kan deze techniek op allerlei manieren worden ingezet”, vertelt onderzoeker Kira Westaway. “Deze studie bevat onomstotelijk dateringsbewijs. Eindelijk kunnen we met zekerheid zeggen wanneer Homo sapiens voor het eerst in de omgeving van Tam Pà Ling aankwam, hoe lang ze hier waren en wat voor route ze hebben genomen.”
Denisovamens nog eerder
De Tam Pà Ling-grot ligt vlakbij de kort geleden ontdekte Cobra Cave, waar circa 140.000 jaar oude resten zijn gevonden van de Denisovamens, een uitgestorven mensachtige die vooral in Siberië leefde. Het lijkt er dus sterk op dat het gebied in het noorden van Laos al ver voordat Homo sapiens arriveerde, een knooppunt vormde in de verspreidingsroutes van onze voorouders. “We kunnen nog altijd veel leren van de grotten en bossen van Zuidoost-Azië”, besluit Westaway.
