Voor de tweede keer in korte tijd scheerde ruimtesonde Juno afgelopen weekend langs Io, een maan van Jupiter. Het leverde opnieuw talloze foto’s op. En op één daarvan blijkt iets bijzonders te zien te zijn.
Op de foto in kwestie zijn duidelijk twee – behoorlijk omvangrijke – pluimen te zien. Ze zijn volgens NASA het resultaat van vulkanische activiteit. Onduidelijk is nog of de pluimen afkomstig zijn van één gigantische vulkaan of twee vulkanen die zich dicht bij elkaar bevinden. Dat wordt momenteel nog nader uitgezocht.
Scheervlucht
Juno maakte de foto met de twee pluimen afgelopen weekend, toen deze een scheervlucht langs Io maakte. Tijdens deze scheervlucht naderde de ruimtesonde de maan tot een afstand van zo’n 1500 kilometer.
No. 2
Het was alweer de tweede scheervlucht langs Io in een paar maanden tijd; in december vloog Juno ook al op geringe afstand langs de maan. En dat leverde ook al fantastische foto’s op, zoals het exemplaar hieronder.
De scheervluchten zijn bedoeld om meer te weten te komen over de vulkanische activiteit op de maan. Zo willen onderzoekers in het bijzonder zien te achterhalen of zich onder het oppervlak van de maan misschien een met magma gevulde oceaan bevindt die de vulkanen voedt.
Io is ietsje groter dan onze eigen maan en gaat daarmee de boeken in als de op twee na grootste maan die Jupiter rijk is. Daarnaast staat Io te boek als het meest vulkanisch actieve hemellichaam in ons zonnestelsel; op het oppervlak zijn honderden vulkanen te vinden die soms wel tientallen kilometers hoge lavafonteinen voortbrengen. Dat de maan zo vulkanisch actief is, is te herleiden naar Jupiter en zijn twee grootste manen: Europa en Ganymedes. Die twee laatstgenoemde manen trekken zodanig aan Io dat deze een vrij elliptische (ovaalvormige) baan om Jupiter trekt. Hierdoor varieert de afstand tussen Jupiter en Io sterk. En daarmee trekt Jupiter dus ook afwisselend sterk en minder sterk aan de maan. Het resulteert in een getijdenwerking. Die kennen we hier op aarde natuurlijk ook; de maan trekt aan de wateren op zee, waardoor ze een bepaalde kant op bewegen en hoog- en laagwater elkaar afwisselen. Zoiets gebeurt op Io – door toedoen van de zwaartekracht van Jupiter – ook. Alleen is daar geen water, maar enkel een vast oppervlak. En dat oppervlak wordt door Jupiter – als de afstand tot Io klein is – tot wel 100 meter omhoog getrokken, om vervolgens – als de afstand groter wordt – weer te ontspannen. Het is een proces waarbij veel hitte wordt gegenereerd en dat zorgt ervoor dat gesteente net onder het oppervlak vloeibaar wordt. Dat vloeibare gesteente wil naar boven en vandaar dat de maan zo vulkanisch actief is.
Het is overigens niet voor het eerst dat Juno vulkanische pluimen op Io spot. Enkele jaren geleden spotte deze – eigenlijk totaal onverwacht – tijdens een scheervlucht langs Jupiter ook al een behoorlijke pluim boven de pizzamaan. Die pluim (je ziet ‘m hieronder) werd door Jupiter vanaf een afstand van zo’n 300.000 kilometer vereeuwigd. Dankzij de scheervlucht die Juno nu langs Io heeft gemaakt, zien we de vulkanische pluimen van veel dichterbij; op het moment dat Juno deze vastlegde, was de sonde slechts 3800 kilometer van het oppervlak van Io verwijderd.
Juno cirkelt alweer sinds 2016 rond Jupiter. Het hoofddoel van de missie is om onder het dikke wolkendek van Jupiter te gluren en meer inzicht te geven in hoe de gasreus in elkaar steekt, ontstaan en geëvolueerd is. Maar er is ook altijd veel aandacht geweest voor de manen die de gasreus rijk is. Zo zijn er eerder scheervluchten langs Ganymedes en Europa geweest. En ook Io heeft zich dus in de aandacht van Juno mogen verheugen. En dat laatste blijft nog even zo; want de komende tijd zal Juno nog meerdere keren langs de pizzamaan – een bijnaam die de maan te danken heeft aan zijn pokdalige en kleurrijke uiterlijk – vliegen. Daarbij wordt de afstand tot de maan echter wel steeds groter; zo passeert Juno Io tijdens de eerstvolgende scheervlucht op een afstand van zo’n 16.500 kilometer. Maar ook vanaf een grotere afstand valt er nog genoeg te zien en te leren, dus we gaan ongetwijfeld nog meer van pizzamaan Io zien en horen.
