Europese sterrenkundigen tonen prachtige plaatjes van vijf kosmische kraamkamers, waar kolkende gaswolken en jonge sterren laten zien hoe bijzonder ze zijn. Vijf jaar werk en meer dan een miljoen infraroodfoto’s hebben geleid tot adembenemende beelden.
De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) richtte zijn pijlen op een tot nog toe verborgen gebied, minder dan 1500 lichtjaren hier vandaan, dat een groot gedeelte van de hemel in beslag neemt. Een dikke laag ruimtestof zit ‘normale’ telescopen in de weg, maar de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy (VISTA) kijkt daar met zijn infraroodbeelden dwars doorheen. Sterren die nog maar net zijn geboren, schijnen helder door alle ruis. Astronomen komen op deze manier meer te weten over de complexe processen rond de geboorte van sterren.
Hoe een ster wordt geboren
“Op deze beelden kunnen we zelfs de zwakste lichtbronnen zien. Sterren die lang niet zo zwaar en fel zijn als de zon komen prachtig uit op de foto’s. We zien ruimteobjecten die niemand ooit eerder is tegengekomen”, zegt de Weense astronoom Stefan Meingast. “Dit is een schat aan nieuwe informatie voor ons. We gaan hierdoor beter begrijpen hoe gas- en stofwolken veranderen in sterren.”
Sterren ontstaan wanneer immense wolken van gas en stof imploderen onder invloed van hun eigen zwaartekracht. Het is echter voor wetenschappers nog niet helemaal duidelijk hoe en waarom dit allemaal precies gebeurt. Hoeveel sterren worden er geboren in een gaswolk en hoe zwaar worden ze? Hoeveel van deze sterren krijgen hierna planeten die om hen heen cirkelen? Meingast wilde een antwoord op deze vragen en liet daarom de VISTA-telescoop vanuit het Paranal Observatorium in Chili richten op vijf kosmische kraamkamers niet al te ver van ons vandaan. De infraroodcamera VIRCAM ving jarenlang het licht op dat diep in deze stofwolken verscholen lag. “Door al het ruimtegruis is het niet mogelijk om de jonge sterren met het blote oog te zien. Alleen met infrarood kunnen we diep in deze wolken kijken en sterren bestuderen die net zijn geboren”, legt onderzoeker Alena Rottensteiner uit.
Een immens kosmisch landschap
Het mooie van VIRCAM is dat de diameter van zijn gezichtsveld zo breed is als drie keer de maan. Daarom is deze camera heel geschikt om zo’n gigantisch deel van de hemel – de stervormende regio’s zitten in de constellaties van Orion, Ophiuchus, Chamaeleon, Corona Australis en Lupus op het zuidelijk halfrond – te scannen. VISIONS is een gigantisch project. In vijf jaar tijd zijn meer dan een miljoen plaatjes geschoten, waarna de data gebruikt zijn om de grote fotomozaïeken te fabriceren die hier te zien zijn. En het resultaat mag er zijn: een immens kosmisch landschap met gloeiende en duistere wolken en piepjonge sterren, terwijl verre Melkwegsterren op de achtergrond schijnen.
Aangezien dezelfde gebieden vijf jaar lang op de gevoelige plaat zijn gezet, is het ook mogelijk voor de onderzoekers om te bestuderen hoe de babysterren ten opzichte van ons en van elkaar bewegen. “Met VISIONS konden we deze jonge sterren jarenlang volgen. Hierdoor zijn we in staat geweest om hun bewegingen te meten en te begrijpen waarom ze vertrekken uit hun ‘ouderlijk huis’, oftewel de gaswolk waaruit ze zijn ontstaan”, vertelt onderzoeker João Alves. Dit is niet bepaald makkelijk, als je bedenkt dat de beweging van zo’n ster vanaf Aarde gezien te vergelijken is met de dikte van een menselijke haar, gezien van 10 kilometer afstand.
Baas boven baas
De VISIONS-atlas bevat een schat aan informatie en zal astronomen nog jarenlang bezighouden. “Er zit enorm veel waarde in voor de sterrenkunde, het is dan ook logisch dat ESO zoveel tijd, geld en moeite stopt in projecten zoals VISIONS”, zegt de Duitse onderzoeker Monika Petr-Gotzens. De Europese Zuidelijke Sterrenwacht hoopt met de Extremely Large Telescope (ELT) die nu gebouwd wordt in Chili nog veel meer moois te ontdekken in het heelal. “Met de ELT kunnen we met een ongeëvenaarde precisie inzoomen op specifieke regio’s. Dit gaat totaal nieuwe beelden van jonge sterren en hun ontstaansgeschiedenis opleveren. Binnen enkele jaren zullen we de ELT op deze kosmische kraamkamers richten. Ik verheug me nu al op de beelden”, besluit Meingast.
Er zit dus nog veel moois in het vat, maar vooralsnog zijn we dik tevreden met de plaatjes van VISIONS:
