Dat laat een nieuwe studie van de University of California zien. De onderzoekers waarschuwen dat de huidige methodes om de gevoelstemperatuur te berekenen de gevaren van extreme hitte onderschatten.
Hoe warm het is, komt niet altijd overeen met hoe warm het aanvoelt. Dat heeft onder andere te maken met de luchtvochtigheid, wind en de mate van bewolking. Toch gebruiken we als communicatiemiddel over hoe warm het buiten is, vaak de gemeten temperatuur. Maar die officiële temperatuur is niet altijd betrouwbaar om de risico’s voor ‘hittestress’ te berekenen. Oftewel, het risico op gezondheidsklachten door hoge temperaturen en luchtvochtigheid, waardoor mensen niet meer in staat zijn hun lichaamstemperatuur goed te reguleren. Dat concluderen onderzoekers van de University of California na hun onderzoek. Ze onderzochten daarvoor de temperatuurstijgingen in de Amerikaanse staat Texas.
Inwoners van Texas zijn al langer gewend aan koortsachtige zomertemperaturen. Een temperatuurstijging van 1,5 graden Celsius door klimaatverandering klinkt daarbovenop niet heel zorgwekkend. Maar de hitte-index (de methode die ook rekening houdt met de luchtvochtigheid) bleek in Texas de afgelopen jaren veel sneller te stijgen dan de gemeten temperatuur: wel drie keer zo snel. Dit betekent dat het op sommige extreem hete dagen kan aanvoelen alsof het 5 tot 6 graden warmer is, zo stellen de onderzoekers, vergeleken met een situatie waarin de aarde niet zou zijn opgewarmd door klimaatverandering.
Luchtvochtigheid
De reden dat het veel warmer aanvoelt dan die 1,5 graad is dat klimaatverandering invloed heeft op de wisselwerking tussen luchtvochtigheid en temperatuur. Vroeger was het zo dat de relatieve luchtvochtigheid (de verhouding tussen de aanwezige hoeveelheid vocht en de maximale hoeveelheid vocht die in de lucht kan zitten) daalde als de temperatuur steeg, waardoor het lichaam meer kon zweten. Daardoor ging de gevoelstemperatuur op zijn beurt weer omlaag. Door klimaatverandering blijft de relatieve luchtvochtigheid echter ongeveer constant als de temperatuur stijgt, waardoor zweten minder effectief is om het lichaam af te koelen en de gevoelstemperatuur dus meestijgt, met een factor drie.
Hitteprotocollen
Het lijkt dus een goed idee om deze sneller stijgende gevoelstemperatuur mee te nemen bij waarschuwingen over warm weer. Zoals in Nederland via het Nationaal Hitteplan. Maar ook advies op basis van de hitte-index is achterhaald, meent hoofdonderzoeker David Romps, hoogleraar aard- en planeetwetenschappen aan de University of California. Hij stelde eerder al dat de manier waarop de meeste overheidsinstanties de hitte-index berekenen onnauwkeurig is bij de extreme temperaturen en luchtvochtigheid die we vandaag de dag zien. Dit leidt ertoe dat mensen hun kans op oververhitting op de heetste dagen onderschatten. Dat kan serieuze gezondheidsrisico’s met zich meebrengen zoals zonnesteken en uitdroging, waar je zelfs aan kan overlijden (zie kader).
In de afgelopen week meldde de meest bevolkte county van Arizona dat het aantal hittegerelateerde sterfgevallen vorig jaar met 50% is gestegen ten opzichte van 2022. Van 425 in 2022 naar 645 in 2023. Volgens Associated Press waren twee derde van de hittegerelateerde sterfgevallen in Maricopa County in 2023 van mensen van 50 jaar of ouder, en vonden 71% plaats op dagen dat de National Weather Service een extreme hittewaarschuwing had afgegeven. In Nederland worden dit soort waarschuwingen verspreid via het Nationaal Hitteplan. Zorgverlenende organisaties worden via deze instantie op de hoogte gebracht als er kans is op een langdurige periodes van warm weer. Zo kunnen ze op tijd maatregelen nemen om vooral voor ouderen, chronisch zieken en mensen met overgewicht te beschermen. Zij hebben namelijk in de warmte het meeste risico op ademhalingsproblemen, duizeligheid en jeuk en op levensbedreigende aandoeningen.
Oplossingen
Een oplossing voor de korte termijn is er niet, vertelt Romps. “De meest voor de hand liggende oplossing is stoppen met extra opwarming”, aldus de onderzoeker. “Dit probleem gaat immers niet beter worden tenzij we stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. We kunnen de gemiddelde temperatuur van de planeet namelijk maar één kant op laten gaan: en dat is omhoog. Daar moet dus snel een einde aan komen.” Maar al zouden we vanaf morgen als mensheid geen CO2 meer produceren, dan nog zijn de al ingezette temperatuurstijgingen niet terug te draaien. Sterker nog: de stijging zal waarschijnlijk eerst nog een tijdje doorgaan door processen die al in gang zijn gezet. Doordat de poolkappen aan het smelten zijn, reflecteren de lagen ijs bijvoorbeeld minder zonnestralen terug de ruimte in, waardoor ook via die route de aarde op blijft warmen.
Het is daarom daarnaast ook belangrijk dat mensen voorzorgsmaatregelen nemen om voor zichzelf oververhitting tegen te gaan, aldus Romps. Hij adviseert mensen die zich in extreme hitte bevinden en geen gebruik kunnen maken van airconditioning om “schaduw en water als bondgenoten te gebruiken.” Romps: “Je kunt jezelf bijvoorbeeld bedekken met water. Pak een natte lap, houd hem onder de kraan, maak je huid nat en ga voor een ventilator staan. Als je genoeg water drinkt en je huid nat kunt houden voor de ventilator, doe je jezelf een plezier.”
