Je zou denken dat de anti-vaxers uit de tijd van de coronapandemie wel bij zinnen zijn gekomen nu ze merken dat er echt geen chips zitten in de vaccins. Toch valt dat tegen, blijkt uit nieuw Australisch onderzoek: complotdenkers blijven verrassend trouw aan hun overtuigingen.
Waren de aanslagen van 9/11 een duister complot van de Amerikaanse regering? Is het coronavirus bewust verspreid door de Chinezen? En zit er een chip in de vaccins? Complotdenkers menen van wel. Maar blijven ze ook bij hun standpunt? Vijfhonderd Australiërs en Nieuw-Zeelanders zijn gedurende zes maanden gevolgd om te kijken of mensen van mening veranderen of vasthouden aan hun ideeën, wat voor bewijs ze ook tegenkomen.
Twaalf complotten
De deelnemers kregen twaalf complottheorieën voorgelegd, variërend van de uitrol van 5G en chemtrails tot de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2020 en de aanslagen van 9/11. Hoewel de meeste deelnemers het niet eens waren met de theorieën, was er een groep die er wél consistent in bleef geloven en een klein deel wier ideeën fluctueerden. “Een opmerkelijke bevinding van onze studie is dat er bij elke complottheorie een klein deel van mening veranderde”, vertelt onderzoeker Mathew Marques van de La Trobe University in Melbourne. “Ze waren het aan het begin van de studie niet met de theorie eens, maar aan het eind wel. Er was ook een kleine groep die het in het begin eens was met de stellingen, maar tegen het eind van mening veranderde.”
Geen chip in vaccin
Maar over het algemeen bleef het grootste deel van de groep bij hun oorspronkelijke standpunt. “Het aandeel believers was behoorlijk stabiel tijdens de onderzoeksperiode.”
De populairste complottheorie was dat “farmaceuten een geneesmiddel voor kanker hebben tegengehouden om hun winsten te behouden”. Bijna 20 procent van de groep was het daarmee eens. Het minst populair was de theorie dat er een microchip in de coronavaccins zat om mensen te controleren. Slechts 2 procent van de deelnemers dacht dat dat waar was.
Daarmee is deze theorie wellicht een stuk minder populair dan je zou denken, want de dataverzameling vond ook nog plaats in 2021, toen er in Australië en Nieuw-Zeeland nog volop strenge lockdowns waren en het anti-overheidssentiment groot was.
Down the rabbit hole
“Er is een enorme crisis, ramp of verandering in iemands leven voor nodig om mensen iets anders te laten geloven dan wat ze tot dan toe dachten”, verklaart Marques.
Verklaringen voor waarom mensen in complottheorieën geloven moeten dan ook eerder gezocht worden in de verschillen tussen mensen, want gelooft iemand eenmaal dan zal hij niet snel van mening veranderen.
“Van mensen die overtuigd raken van een hele reeks complottheorieën wordt vaak gezegd dat ze ‘down the rabbit hole’ gaan, een verwijzing naar het verhaal van Alice in Wonderland”, legt Marques uit. Arjen Lubach sprak eerder over hoe mensen ‘de fabeltjesfuik’ in worden gezogen. Maar volgens de onderzoeker gaat het niet zo snel. “Het kan zijn dat het voor een klein aantal mensen zo werkt, maar onze resultaten laten zien dat dit niet de typische gang van zaken is. Voor de meesten is het geloof in complottheorieën meer een geleidelijk proces.”
Volgens een enorm onderzoek waarin data zijn vergeleken van 170 studies met in totaal meer dan 158.000 deelnemers hebben complotdenkers een aantal kenmerken gemeen. Ze vinden het relatief erg belangrijk om hun omgeving te begrijpen. Ook hebben ze een verlangen naar superioriteit en delen ze karaktertrekken als egocentrisme en paranoia. De behoefte aan controle speelde een minder grote rol dan gedacht. Wel willen complotdenkers graag bijzonder zijn en ontlenen ze een unieke sociale identiteit aan hun overtuigingen. Mensen die in complottheorieën geloven, zijn in het algemeen vaker onzeker, paranoïde, impulsief, achterdochtig, teruggetrokken, manipulatief, egocentrisch en excentriek.
