Een team van biologen heeft vastgesteld dat de piepkleine ´Braziliaanse vlo-pad´ niet alleen de kleinste amfibie ter wereld is: het is ook het kleinste gewervelde dier. Maar, dat formaat komt met een prijs.
De minuscule kikker – die officieel de Brachycephalus pulex heet – werd in 2011 voor het eerst ontdekt in de bossen van Zuid-Brazilië. Overigens dachten de onderzoekers toen nog dat het diertje een pad was, die doorgaans een drogere en hobbeligere huid hebben vergeleken met de gladdere en vochtigere huid van een kikkers. Vandaar dat het dier nog steeds de naam “vlo-pad” heeft, terwijl het een kikker is.
Voor deze nieuwe studie keerden onderzoekers van de Universidade Estadual de Santa Cruz in Brazilië terug naar de vindplaats van de oorspronkelijke exemplaren. Een paar heuvels in een zuidelijk deel van de staat Bahia, wat vermoedelijk de enige plek is waar de kikkers voorkomen. Daar vingen de biologen de kikkers en stelden ze vast of deze al de volwassen leeftijd hadden bereikt. Dat deden ze door te kijken naar de geslachtsklieren en de ‘vocale spleten’, spleten in de stembanden van de kikker die verantwoordelijk zijn voor hun kenmerkende gekwaak. Als de onderzoekers bevestigden dat het dier volwassen was en dus zijn maximale grootte had bereikt, dan werd ook de lichaamslengte gemeten. Waarna de diertjes weer werden vrijgelaten.
De brachycephalus is een kikkergeslacht dat in het Nederlands kortkopkikker heet. Er zijn in totaal 38 verschillende soorten van bekend. De dieren komen alleen voor in Zuid-Amerika en vooral in het regenwoud in het zuidoosten van Brazilië en leven in het gebladerte op de bodem van bossen. Sommigen zijn felgekleurd – een waarschuwing voor mogelijke roofdieren dat ze giftig zijn – terwijl anderen juist schutkleuren hebben. In alle gevallen is hun belangrijkste tactiek om niet opgegeten te worden, om op dezelfde plaats te blijven en er zo onaantrekkelijk of onopvallend mogelijk uit te zien. De kikkers zijn met name bekend vanwege hun formaat: ze worden maximaal enkele centimeters lang.
Samen op een pinknagel
Dat meten is een precisiewerk geweest. Uit de metingen van 46 kikkers bleek dat de mannetjes gemiddeld iets meer dan 7 millimeter lang waren, en daarmee kleiner dan een erwt. Sterker nog: twee mannelijke kikkers zouden comfortabel op een vingernagel passen. Vrouwtjes waren gemiddeld 1 millimeter langer. Het kleinste gevonden exemplaar was slechts 6,45 millimeter lang, wat ongeveer 30% kleiner is dan de voorheen kleinste waargenomen kikker. Het Braziliaanse kikkertje is daarmee nu officieel de kleinst waargenomen gewervelde. Wat overigens niet betekent dat het ook écht de kleinste is. De onderzoekers vermoeden namelijk dat er nog kleinere gewervelde dieren zullen bestaan die nog niet zijn ontdekt of bestudeerd.
Grens aan kleine formaat
Toch zullen eventuele kleinere gewervelde dieren ook niet heel erg veel kleiner zijn dan deze vlo-pad vermoeden ze. “Er lijkt een grens te zijn aan de minimale grootte van kikkers”, stellen de onderzoekers. De meeste minuscule kikkers die nu bekend zijn, hebben namelijk wat vreemde eigenaardigheden. “De afgelopen decennia zijn er verschillende ‘geminiaturiseerde’ kikkers beschreven uit verschillende delen van de wereld.” Die kikkers, die minder dan 25 mm groot zijn, vertonen vergelijkbare miniaturisatiekenmerken, zo hebben ze minder vingerkootjes en minder botelementen. Aanpassingen die een noodzakelijke bijkomstigheid zijn bij dieren van dit formaat. Kikkers die nog kleiner zouden zijn, krijgen waarschijnlijk meer moeite met overleven doordat er waarschijnlijk nog meer bezuinigd moet worden in het lichaam.
Vreemde familieleden
Dat zie je ook bij familielid Brachycephalus coloratus, die om ruimte te besparen een onevenredig klein evenwichtsorgaan heeft. Halverwege hun sprong verliezen ze daardoor de controle en tollen ze door de lucht voor ze neerstorten op de grond. Zeker twee andere soorten hebben dan weer een onderontwikkeld gehoorstelsel en zijn daardoor compleet doof.
“Het zijn eigenaardige kikkers”, concludeerde onderzoeker André Confetti van de Federal University van Paraná eerder bij zijn onderzoek naar de Brachycephalus coloratus. “Ze kunnen niet zwemmen, ze hebben geen kikkervisjes en ze bewegen ook nauwelijks. We hebben het gedrag van deze kikkers gemonitord en hebben hetzelfde exemplaar gedurende een jaar op dezelfde plek zien zitten.” Deze neiging om niet te bewegen is waarschijnlijk hun grootste kracht, omdat ze zo de kans te verkleinen om opgegeten te worden. Klein zijn heeft in het geval van de Brachycephalus-kikkers dus waarschijnlijk meer voordelen dan nadelen.
