De prachtige mozaïekvloer in een 1700 jaar oude luxueuze villa blijkt deels te bestaan uit gerecycled glas.
In de Turkse stad Bodrum staan nog altijd de overblijfselen van een oude, Griekse villa overeind. Het moet in vervlogen tijden een prachtig huis zijn geweest, ooit met uitzicht op de Middellandse Zee. Hoewel de villa al decennia geleden werd opgegraven en bestudeerd, besloten onderzoekers in een nieuwe studie een betere blik te werpen op de prachtige mozaïekvloer. En uit de bevindingen blijkt dat de villa na al die tijd nog steeds verrassingen voor ons in petto heeft.
De villa
De luxueuze villa pronkte ooit in de oude Griekse stad Halikarnassos; beroemd om het gigantische en weelderige graf van koning Mausolus, dat beschouwd wordt als één van de zeven wereldwonderen. Uit inscripties in de vloer blijkt dat de eigenaar van de villa Charidemos heette en dat het huis halverwege de vijfde eeuw is gebouwd. De villa was aangelegd rond twee binnenplaatsen en de vele kamers zijn versierd met mozaïekvloeren. Deze bestaan – naast geometrische patronen – uit motieven van verschillende mythologische figuren en scènes uit de Griekse mythologie. Denk bijvoorbeeld aan prinses Europa die ontvoerd wordt door de god Zeus in de vorm van een stier en Aphrodite op zee in haar schelp.
Mozaïekvloer
Mozaïekvloeren waren ook zo’n 1700 jaar geleden een kostbare luxe. Dure grondstoffen, zoals wit, groen, zwart en andere kleuren marmer, moesten uit verre steengroeven worden aangevoerd. Ook ander gesteente, keramiek en glas moesten soms uit verre oorden geïmporteerd worden.
Tessera
In de nieuwe studie hebben onderzoekers verschillende decoratieve mozaïekvloeren uit de luxueuze villa uitgegraven. Vervolgens werden de tessera – de kleine vierhoekige plaatjes uit steen, keramiek, erts, lood, been, terracotta of glas, waarmee men mozaïekvloeren legde – grondig bestudeerd. “Ik heb 19 mozaïeken steentjes geanalyseerd,” vertelt onderzoeker Kaare Lund Rasmussen. “Hiervan waren er zeven van glas in verschillende kleuren, waaronder paars, geel rood en dieprood.”
Rasmussen komt na zijn analyse tot een verrassende ontdekking. “Mijn conclusie is dat waarschijnlijk zes van de tessera uit gerecycled glas bestaan,” aldus de onderzoeker.
Chemische analyse
Deze conclusie is gebaseerd op een chemische analyse die ook wel met een moeilijk woord ‘inductief gekoppelde plasmamassaspectrometrie’ wordt genoemd. Met behulp van deze methode slaagde het team erin de concentratie van maar liefst 27 elementen te bepalen, sommige zelfs tot in de miljardste van een gram. “We konden onderscheid maken tussen glas dat afkomstig was uit Egypte en glas uit het Midden-Oosten,” vertelt Rasmussen. “Ook konden we bepalen welke elementen door de oude ambachtslieden waren toegevoegd om de glazen te kleuren en ondoorzichtig te maken, wat destijds de voorkeur had.”
Recycling
Dat de mozaïekvloer in de villa is gelegd met gerecycled glas, is een verrassende ontdekking. Het betekent namelijk dat zelfs de oude Grieken zo’n 1700 jaar geleden al aan recycling deden. Hoewel het moeilijk is om met slechts zeven mozaïeksteentjes een volledig plaatje van die tijd te krijgen, passen de nieuwe resultaten goed bij het al bestaande beeld van Anatolië in de late oudheid. Toen de macht van het Romeinse Rijk afnam, werden handelsroutes gesloten of omgeleid, wat vermoedelijk op veel plaatsen leidde tot een tekort aan goederen – waaronder grondstoffen voor de glasproductie in Anatolië. En misschien dat er daarom in de luxueuze villa in Halikarnassos voor gerecycled glas is gekozen.
Al met al krijgen we dankzij de studie een steeds beter beeld van de oude Grieken. Zo stelt analyse van het mozaïek, samen met de verhalen die op de vloeren zijn afgebeeld, archeologen in staat om een gedetailleerder beeld te schetsen van wat in de late oudheid in de mode was en wat er precies aan deze artistieke ontplooiing ten grondslag lag.
