Maak kennis met uw voorouder: de Neanderthaler

Deze mensachtige was creatief, sterk en waarschijnlijk ook niet heel erg onaantrekkelijk: de Neanderthaler. De soort is bekend, maar wordt desalniettemin omringd door vraagtekens.

In de 19e eeuw werden in het Neanderdal de eerste resten van een nieuwe mensachtige gevonden. In 1908 troffen archeologen in Frankrijk het eerste complete skelet van de mensachtige aan. Al gauw werd duidelijk dat het om een nieuwe soort ging en die werd vernoemd naar de eerste vindplaats: Neanderthaler. In de jaren die volgden, werden er nog veel meer skeletten teruggevonden: van mannen, vrouwen, ouderen en kinderen. Ook vonden archeologen gereedschappen van de Neanderthalers terug. En zo werd het beeld van deze mensachtige die wel heel nauw aan de mens verwant is, steeds completer.

De Neanderthaler

De gemiddelde mannelijke Neanderthaler was tussen de 1.52 en 1.68 meter groot. Hij woog zo’n 55 tot 80 kilo en had een schedel die groter was dan die van ons moderne mensen.

Dom
Wanneer mensen denken aan Neanderthalers, dan denken ze vaak aan een ietwat lompe en domme mensachtige. Recentelijk onderzoek heeft wel aangetoond dat daar weinig van klopt. Zo denken onderzoekers dat de Neanderthalers creatief waren, ze maakten tekeningen, ontwikkelden pigment en waren ook al veel met hun uiterlijk bezig. Ook waren het goede jagers en waren ze in staat om vuur te maken. Bovendien zouden ze intelligent genoeg zijn geweest om zich met symboliek en wellicht zelfs religie bezig te houden. Zo zijn er opvallend veel graven gevonden waarin de overleden Neanderthalers op bijzondere wijze en met de nodige objecten ter ruste zijn gelegd. Onduidelijk is waarom de Neanderthalers hun doden zo begroeven, maar het lijkt er wel op dat ze hier een bedoeling mee hadden.

Deze schedel van een Neanderthaler werd in Irak teruggevonden. Uit de resten van deze Neanderthaler blijkt wel dat het hem niet meezat. Op jonge leeftijd kreeg hij een klap op het hoofd die ervoor zorgde dat hij zijn rechterarm (en mogelijk zijn rechterbeen) niet langer kon aansturen. Ondanks die problemen werd de Neanderthaler bijzonder oud: zo'n 35 tot 40 jaar. Dat wijst erop dat hij gedurende zijn leven verzorgd en geholpen werd door andere Neanderthalers. Foto: Chip Clark / Smithsonian Institution.
Projectie
Het beeld van de domme Neanderthaler is ondanks al dat bewijs hardnekkig. En het onderzoek omtrent de vondst van het eerste volledige skelet van een Neanderthaler heeft daar ongetwijfeld aan bijgedragen. De onderzoekers schilderden de Neanderthaler af als een primitieve soort wiens houding meer weg had van een aap dan van een mens. Dat had zeker te maken met het feit dat de onderzoekers in die tijd niet geloofden dat de Neanderthaler een voorouder van de mens was. Ze projecteerden hun eigen ideeën over de mensachtige op de Neanderthaler en zagen zo dingen die er niet waren. En daar plukken wij nog steeds de wrange vruchten van.

Geslachtsgemeenschap
Dat de verschillen tussen de moderne mens en de Neanderthaler niet zo groot waren als de onderzoekers ons in het begin wilden doen geloven, blijkt ook wel uit het feit dat onze voorouders de Neanderthaler wel zagen zitten. Recentelijk onderzoek heeft aangetoond dat de Neanderthaler regelmatig seks heeft gehad met onze voorouders. Ongeveer 1 tot 4 procent van ons DNA is afkomstig van Neanderthalers. Hoe ‘gewoon’ deze intieme ontmoetingen tussen Neanderthalers en onze voorouders waren, is onduidelijk. Recent onderzoek wijst er echter op dat de twee mensachtigen niet zo heel vaak seks hadden: dat kwam hooguit zo’n 430 keer voor. Overigens mag onze soort zich waarschijnlijk gelukkig prijzen dat de Neanderthalers en onze voorouders het bed deelden: het maakte ons mogelijk weerbaarder.

Links de meest complete schedel die ooit van een Neanderthaler is teruggevonden. Foto: James Di Loreto / Donald H. Hurlbert / SI.edu. Rechts de schedel van een oude Neanderthaler die waarschijnlijk last had van artitis en ook bijna al zijn tanden kwijt was geraakt. Foto: Tyler Evans (SI.edu).

Jagen
De Neanderthalers moeten van oorsprong vooral planteneters zijn geweest. Maar – met name in het noordelijke deel van Europa – waren die planten niet altijd voorhanden en dus werd er – afhankelijk van het seizoen – ook veel gejaagd. En jagen konden de Neanderthalers wel. Ze hadden het vooral gemunt op steenbokken, maar ook op wilde zwijnen en herten. De fossiele resten laten echter zien dat de jacht niet altijd goed verliep. Opvallend veel resten van Neanderthalers vertonen sporen van (geheelde) breuken. In 1994 vergeleken onderzoekers de verwondingen van de Neanderthalers met die van rodeoruiters. Er bleken flink wat overeenkomsten te zijn. Zo was er in beide groepen bijvoorbeeld opvallend vaak sprake van verwondingen aan het hoofd en de nek. Het wijst erop dat Neanderthalers net als rodeoruiters dicht bij grote dieren in de buurt kwamen en dat dat soms wat minder fortuinlijk afliep.

Een reconstructie van het hoofd van een Neanderthaler. Afbeelding: Hermann Schaaffhausen (via Wikimedia Commons).
De Neanderthalers hielden het al met al lang vol op deze aarde. Hun soort kwam zo’n 200.000 jaar geleden op en pas 28.000 jaar geleden stierven de Neanderthalers uit. Het uitsterven van deze soort is één van de grootste mysteries. Tot op de dag van vandaag is namelijk onduidelijk wat er met de Neanderthalers is gebeurd. Konden ze de competitie met de moderne mensen niet aan? Of vermengden ze zich juist met de moderne mensen en verdween de soort zo? Of was klimaatverandering de belangrijkste oorzaak van het verdwijnen van deze soort? We weten het tot op heden niet. Een ding lijkt wel vast te staan: de Neanderthaler verdween nooit helemaal en leeft dankzij de vermenging met onze voorouders nog in heel veel moderne mensen voort.

Alles weten over de mensachtigen die de afgelopen honderdduizenden jaren de aarde bevolkten? Dat kan! De afgelopen weken hebben we verschillende mensachtigen belicht. Lees hier bijvoorbeeld het verhaal van Ardi, of maak hier kennis met Lucy of hier met de handige Homo habilis of verdiep u hier eens in de enige echte hobbit.

Bronmateriaal

"Homo neanderthalensis" - SI.edu
Boek: Het verhaal van de mens. Door: Alice Roberts
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door Stefan Scheer (via Wikimedia Commons).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd