Een schedel uit een duizenden jaren oude grafheuvel heeft links en rechts twee gaten die volgens Spaanse archeologen duiden op een ooroperatie. Anderen zijn niet overtuigd.
Het moet een behoorlijk pijnlijke aangelegenheid zijn geweest: de operaties die een vrouw uit het huidige Spanje 5300 jaar geleden zou zijn ondergaan. Zowel rechts als links werd er een gat door haar schedel geboord. Mogelijk hielden anderen haar in bedwang terwijl ze die behandeling onderging, of kreeg ze een of ander pijnstillend middel, speculeren archeoloog Sonia Díaz-Navarro en collega’s in het wetenschappelijk tijdschrift Scientific Reports.
Maar die gruwelijke ingreep vond wel plaats met een goede reden, schrijven Díaz-Navarro en haar team. Het zou hier volgens hen namelijk gaan om de vroegste bekende mastoïdectomie. Daarbij maakt een chirurg – of, in dit geval: iemand met een of ander stenen stuk gereedschap – een gat in de schedel om een ontsteking achter het oor te verwijderen die is ontstaan door een ernstige oorinfectie.
Kleine krasjes
De schedel met de twee gaten werd al in 2018 gevonden bij het hunebed van El Pendón, een archeologische vindplaats in het noorden van Spanje. Díaz-Navarro en haar team hebben die schedel nu aan een nader onderzoek onderwerpen, onder meer met een CT-scanner.
Uit dat onderzoek blijkt volgens het team dat de gaten doelbewust gemaakt zijn. Zo zitten er kleine krasjes rond het linkergat, die erop wijzen dat iemand met gereedschap in de weer is geweest. Ook lijkt er sprake te zijn van genezing. Dat duidt erop dat de patiënte nog minstens een paar maanden na de operatie moet hebben geleefd.
Vreemde locaties
Rachel Schats, archeoloog gespecialiseerd in botten aan de Universiteit Leiden, heeft echter haar twijfels bij de conclusie dat de gaten duiden op een mastoïdectomie. “De locaties van de gaten zijn vreemd”, zegt ze. “Om op die plekken gaten te krijgen, zou je dwars door het oor moeten hebben snijden – en dat lijkt onlogisch. Het gaat om een ontsteking achter het oor, en een zwelling is daar meestal zichtbaar. Waarom zou je daar dan niet direct in snijden?”
Verder liet Schats haar promovendus Maia Casna naar de foto’s bij het artikel kijken. “Zij gaf aan dat de binnenkant van het rechteroor er normaal uitziet. En dat past niet bij een dramatische oorontsteking – maar het kan zijn dat die op het moment van overlijden alweer genezen was.”
Wel is er ook wat Schats betreft duidelijk iets vreemds aan de hand met de schedel en zijn gaten; iets wat om een verklaring vraagt. Maar of die verklaring een heel vroege ooroperatie behelst, is volgens haar dus maar de vraag.
