Meestal leest u op Scientias.nl over reeds afgeronde onderzoeken en hun conclusies. Maar dit keer kunnen we u de mogelijkheid bieden om aan een wetenschappelijk onderzoek deel te nemen. En wel dat van Anna Aljanaki. Ze doet onderzoek naar muziek en emotie en heeft daarbij uw hulp nodig!
Emotie: muziek zit er vol mee. Denk maar aan de opgewekte klanken van de vijfde Hongaarse Dans van Brahms of aan het depressieve ‘Suzanne’ van Leonard Cohen, muziek doet iets met u. U kunt muziek gebruiken om wakker en alert te blijven in de auto, te relaxen of zelfs om u te helpen werken of studeren. Daarnaast wordt muziek ook als therapie gebruikt voor psychologische en psychosomatische behandelingen. Muziek beïnvloedt onze stemming en uiteindelijk zelfs onze beslissingen, vaak zonder dat we het weten. Maar is het altijd zo makkelijk om de emotie in de muziek te duiden en herkennen we allemaal dezelfde emoties?
Aangeleerd of natuurlijk?
Eén van de vragen is of emotieherkenning in muziek iets is wat we kunnen of wat we leren. Om dat te kunnen onderzoeken, zijn eigenlijk proefpersonen nodig die nog nooit bijvoorbeeld westerse muziek hebben gehoord. Maar ja, waar vindt u die? Uiteindelijk slaagde onderzoeker Thomas Fritz van het Max Planck Instituut in Leipzig er in om 21 leden van de Mafa-stam uit Kameroen te vinden die nog nooit westerse muziek hadden gehoord. Hij liet ze luisteren naar pianostukken die één van deze drie emoties weergaven: blijdschap, droefheid of angst. Hetzelfde experiment deed hij bij twintig Duitsers. Het resultaat was dat ook de Mafa (die nog nooit een pianostuk hadden gehoord) in staat waren om de emoties te herkennen, met significant betere resultaten dan wanneer er wordt gegokt. Wanneer de muziek elektronisch vervormd werd, vonden de Mafa-stamleden de vervormde versie minder prettig in het gehoor liggen dan de oorspronkelijke versie.
Veel meer emoties
Maar er zijn meer emoties ter onderkennen in muziek dan de drie uit het onderzoek bij de Mafa-stam. Door Marcel Zentner en collega’s van de Universiteit van Genève is het Geneva Emotional Music Scale-model (kortweg: GEMS-model) ontwikkeld. Volgens hun onderzoek zijn mensen in staat om veel meer emoties te herkennen dan de vijf basisemoties (blijdschap, boosheid, angst, tederheid en droefheid). In totaal onderscheiden ze 45 emoties die kunnen worden getriggerd door muziek, zoals melancholie, zorgen, enzovoort. We zijn daarbij wel enigszins bevooroordeeld, want in muziek voelen we eerder positieve emoties dan negatieve. Op welke manier emotie wordt opgewekt door muziek is niet helemaal duidelijk. Waarom kan een bepaald stuk muziek u tot tranen beroeren en een ander niet? Om dat te kunnen duiden hebben een aantal onderzoekers (o.a. Patrik Juslin) een geïntegreerd framework ontwikkeld van zeven psychologische mechanismes die ontstaan zijn tijdens de evolutie. Een luid of onverwacht geluid laat ons schrikken, een belangrijk mechanisme om te overleven. Een ander mechanisme koppelt muziek aan een gebeurtenis in het leven, bijvoorbeeld het overlijden van iemand. Als u die muziek weer hoort dan wordt u vaak weer herinnerd aan die gebeurtenis. Weer een ander mechanisme heeft te maken met ons interne ritme (bijvoorbeeld onze hartslag) dat we bijvoorbeeld verbinden met het ritme van een drum.
De vraag
Eén van de vele vragen die nog niet beantwoord zijn, is: hoe sterk lijken wij als mensen op elkaar bij het voelen van emotie in muziek? Anna Aljanaki, een onderzoeker van de Universiteit Utrecht wil met haar onderzoek hier inzicht in geven en daarna een computersysteem ontwikkelen waarmee u muziek kunt selecteren op basis van de emoties in de muziek zelf en niet zozeer omdat iemand deze handmatig heeft gecategoriseerd. Aljanaki gebruikt in haar onderzoek de hoofdcategorieën van het GEMS-model omdat het volledige model te omslachtig en te tijdrovend is. Daarom is gekozen voor de negen hoofdcategorieën:
1. Amazement (Verbazing)
2. Solemnity (Statigheid)
3. Power (Kracht)
4. Tenderness (Tederheid)
5. Nostalgia (Verlangen)
6. Calmness (Kalmte)
7. Joyful Activation (Opgewektheid)
8. Sadness (Verdriet)
9. Tension (Spanning)
Om dit onderzoek te kunnen doen, heeft ze uw hulp nodig. De Facebook-app die ze heeft ontwikkeld, geeft u de mogelijkheid om voor uw specifieke muzieksmaak (of smaken) de emotie (of emoties) aan te geven die u hoort. Ga naar emotify.org of apps.facebook.com/emotify om te participeren. U moet aangeven wat uw leeftijd is, of u man of vrouw bent en aangeven hoe groot uw kennis van het Engels (voor de labels bij de emoties) is, ook wordt er gevraagd naar uw huidige gemoedstoestand. Vervolgens kunt u een tiental muziekstukken beluisteren die bij uw muziekvoorkeur passen en op basis daarvan wordt uw profiel bepaald. Uiteindelijk hoopt Aljanaki op basis van het onderzoek te kunnen bepalen of we emoties in muziek allemaal op dezelfde manier herkennen.
Dit onderzoek maakt deel uit van het COMMIT-programma. Het COMMIT-programma is een privaat-publieke samenwerking op het gebied van ICT-onderzoek. Het programma telt vijftien verschillende projecten, waaronder dus dit project over emotie en muziek. Eerder verschenen op Scientias.nl ook al artikelen over een andere COMMIT-projecten: TaSST, een apparaat dat aanrakingen op afstand mogelijk maakt en dit artikel over een studie die ernaar streeft om mensen meer grip te geven op het immer uitdijende internet en dit artikel over onderzoek naar spelenderwijs leren en dit artikel over nieuwe software die ons helpt zoeken in het grootste fotoalbum ter wereld: het internet.