Met behulp van laserpulsen werpen onderzoekers een heel nieuw licht op wat ooit een bruisende stad moet zijn geweest.
De afgelopen decennia zijn we dankzij archeologisch onderzoek al veel meer te weten gekomen over wat onderzoekers ook wel ‘The Greater Angkor Region’ noemen. “Een archeologische vindplaats nabij het hedendaagse Siem Reap in Cambodja,” zo vertelt onderzoeker Sarah Klassen. “Dit gebied omringt de beroemde tempels, zoals Angkor Wat, die eigenlijk het centrum ervan vormen.” Opgravingen in het vandaag de dag door vegetatie overwoekerde gebied hebben al meer inzicht gegeven in het Khmer-rijk dat hier tussen de negende en de vijftiende eeuw na Christus zetelde. Maar onduidelijk bleef hoeveel mensen er in de hoogtijdagen van het rijk nu precies in het gebied rond Angkor Wat woonden.
Nieuwe schatting
Een nieuw onderzoek brengt daar nu verandering in. In het blad Science Advances schatten onderzoekers dat het ongeveer 3000 vierkante kilometer grote gebied tussen de 700.000 en 900.000 mensen herbergde. “Onze studie handelt over de periode tussen 800 en 1300,” vertelt Klassen. “En de 700.000 tot 900.000 zouden tegen het eind van die periode in het gebied hebben gewoond.”
Lidar
De nieuwe schatting leunt sterk op nieuwe lidar-data. Deze data zijn verkregen door vanuit de lucht laserpulsen af te vuren op de jungle. Deze pulsen reizen dwars door de vegetatie heen en weerkaatsen vervolgens op het oppervlak. Door te berekenen hoelang het duurt voor de laserpulsen het oppervlak bereiken, kan een nauwkeurige kaart van dat oppervlak worden gemaakt. “Zo kunnen we heuvels ‘zien’ waarop ooit gebouwen stonden. De gebouwen zelf waren gemaakt van hout en zijn allang vergaan.” Maar de heuveltjes zijn er dus nog en met lidar kunnen die op onnavolgbare wijze in beeld worden gebracht. “Wanneer je er rond wandelt, kun je wel zien dat er iets in het landschap verborgen zit, maar je kunt het niet duidelijk zien,” aldus onderzoeker Alison Carter. “Lidar gaf ons een prachtig beeld van de heuveltjes en laagtes, waarvan we nu denken dat het vijvers waren.”
Resultaten
Met behulp van de lidar-data konden de onderzoekers duizenden door mensen veranderde of aangelegde oppervlaktekenmerken aanwijzen die door de eeuwen heen door de jungle zijn opgeëist. “De lidar-scans waren ongelofelijk belangrijk,” benadrukt Klassen. “Met de lidar konden we meer dan 20.000 nog niet eerder beschreven archeologische vindplaatsen in kaart brengen. En daarmee nam het totale aantal beschreven vindplaatsen toe van 5000 naar 25000.”
De schatting
De onderzoekers schatten dat elk huishouden gemiddeld uit zo’n vijf personen bestond. En vervolgens gebruikten ze de lidar-data om de totale populatie te berekenen. Ze komen zo uit op tussen de 700.000 en 900.000 mensen. Het komt redelijk in de buurt van wat onderzoekers eerder suggereerden. Daarnaast konden de onderzoekers op basis van de lidar-scans ook meer zeggen over hoe dichtbevolkt de verschillende delen van het gebied waren. “Wat mij verbaasde was hoe groot de populatiedichtheid in het centrum was,” zo vertelt Klassen.
Verlaten
Het contrast tussen zo’n bruisend stadscentrum dat samen met het omringende gebied misschien wel 900.000 mensen herbergde en het door de jungle overwoekerde Angkor van vandaag de dag kan niet groter zijn. Het kantelpunt moet ergens in de vijftiende eeuw hebben gelegen. Het gebied liep toen – om onbekende redenen – leeg. Eerder stelden archeologen wel dat dat heel snel ging, maar er zijn steeds meer wetenschappers die dat in twijfel trekken. Zo ook Carter. “We kunnen in onze archeologische data zien dat er in de zestiende eeuw nog steeds mensen in het landschap aanwezig waren en dat tempels werden aangepast. Onze studie is niet echt ontworpen om vast te stellen wanneer mensen het gebied verlieten, maar dat ging waarschijnlijk veel langzamer dan eerder werd gedacht.”
Nog meer vragen
Hoewel het onderzoek eindelijk iets meer inzicht geeft in hoeveel mensen er rondom Angkor Wat leefden, zijn de wetenschappers nog niet tevreden. “Deze studie is (…) nog maar het begin,” stelt Klassen. “Nu we weten hoeveel mensen er in Angkor leefden en hoe dat door de tijd heen veranderde kunnen we een aantal heel belangrijke vervolgvragen gaan stellen. Bijvoorbeeld: wat was de draagkracht van het landschap?” Zo vermoeden sommige onderzoekers dat het gebied verlaten werd, omdat de drinkwatervoorraad door bevolkingsgroei onder druk kwam te staan. “Wat gebeurt er als zoveel mensen zich op één plek verzamelen?”
Een antwoord op die vragen is niet alleen van belang als we meer inzicht willen krijgen in de uitdagingen waar het Khmer-rijk zich voor gesteld zag. Onderzoek naar deze vragen is namelijk ook heel relevant voor ons. “We kunnen deze oude steden gebruiken om meer te leren over onze huidige steden en de steden van de toekomst vorm te geven.” Collega Miriam Stark onderschrijft dat; ook zij denkt dat we – zeker met het oog op de grote uitdaging van deze tijd: klimaatverandering – nog wel wat van Angkor kunnen leren. “Angkor was een tropische stad die eeuwenlang standhield. Meer onderzoek naar de geschiedenis en het kantelpunt (van de stad, red.) kan stadsplanners helpen om de uitdagingen waar steeds meer steden mee te maken krijgen, het hoofd te bieden.”