Aangezien de geschiedenis zich vaak herhaalt kunnen we met het oog op het huidige veranderende klimaat hier belangrijke lessen uit trekken.
Bij het horen van de naam het ‘Akkadische Rijk’ gaat er mogelijk niet gelijk een belletje rinkelen. Maar toch moet je dit rijk niet onderschatten. “Het Akkadische Rijk was het eerste verenigde rijk in de Mesopotamische geschiedenis,” legt onderzoeker Tsuyoshi Watanabe aan Scientias.nl uit. “Dit rijk bloeide op dankzij de landbouw en de inzet van irrigatie.” Maar zo’n 4.200 jaar geleden stortte het rijk plots in. Nederzettingen werden plompverloren verlaten en aan de muizen overgelaten. Pas 300 jaar later vestigde men zich hier opnieuw. Maar van het eens zo machtige Akkadische Rijk was niet veel meer over.
Het Akkadische Rijk, gevestigd door Sargon de Grote, was een historische staat in Mesopotamië tussen 2350 en 2150 voor Christus. Het rijk is vernoemd naar de hoofdstad Akkad, of Agade. En vanuit dit kerngebied breidde het zich over grote delen van Mesopotamië uit. De Akkadiërs waren handige boeren die ervoor zorgden dat ontwikkelingen in de landbouw werden verbeterd, met grote opbrengsten tot gevolg.
Oorzaak
Wetenschappers hebben zich het hoofd gebroken over wat de ondergang van het rijk precies heeft ingeluid. En hoewel bekend is dat het bergvolk der Goetaeërs uiteindelijk een einde maakte aan de Akkadische staat, zou ook ‘het klimaat’ reden zijn geweest voor vele wegtrekkende onderdanen. Abrupte droogte teisterde het gebied. En periodes zonder regen in een rijk dat afhankelijk is van landbouw, heeft inderdaad niet veel kans van slagen. Dit leidde mogelijk tot burgerlijke onrust en uiteindelijk tot de ineenstorting van de beschaving der Akkadiërs. Maar toch tasten wetenschappers deels nog in het duister. “Hoewel archeologische bewijzen duiden dat de val van het rijk te maken heeft met klimatologische veranderingen, zijn de mechanismen hierachter nog niet goed begrepen,” mailt Watanabe.
Koraal
En dus besloten onderzoekers de klimaatverandering in de tijd van het Akkadische Rijk verder te bestuderen. Dit deden ze door een reconstructie te maken van de temperatuur en hydrologische veranderingen van de gebieden rondom de archeologische vindplaats Tell Leilan in het centrum van het Akkadische Rijk. De onderzoekers bemonsterden zes 4.100 jaar oude fossiele porites koralen die ze opdoken uit de Golf van Oman. “Koralen kunnen paleoklimatologische gegevens onthullen, ofwel informatie over het klimaat zoals dat in het verleden geheerst heeft,” legt Watanabe uit. “Net als bomen, vertonen koralen jaarringen. En door twaalf datapunten tussen elke jaarring te analyseren, scheppen we een beeld van het maandelijkse klimaat. Hierdoor krijgen we een inkijkje in de destijdse seizoenscycli.”
Winter
Uit de bevindingen blijkt dat in de winter hevige stofstormen en langdurige kou het gebied teisterden. “Het Akkadische rijk werd geconfronteerd met een straffe shamal; een abnormaal sterke noordwestelijke wind die de droogte in West-Azië beïnvloedt,” vertelt Watanabe. “Deze sterke wind waaide veelvuldig, waardoor het Akadische Rijk twee á drie maanden lang een koude en droge winter kende. En dat terwijl de landbouwpraktijken juist in de winter werden uitgevoerd.” Normaal gesproken komt er in de winter behoorlijk wat regen uit de hemel zetten. Maar ten tijde van de ineenstorting van het rijk kampte het gebied met zware winden die leidden tot een erg plotselinge en intense droogte. De impact van stofstormen en het gebrek aan regenval zouden grote landbouwproblemen hebben veroorzaakt. Gewassen waren door de hevige shamal namelijk gedoemd te mislukken. Dit zou hebben geleid tot sociale instabiliteit en hongersnood; twee factoren die al eerder in verband werden gebracht met ineenstorting van de Akkadische beschaving.
Het lijkt misschien enigszins opmerkelijk dat het einde van een groot en machtig rijk deels te wijten is aan het klimaat. Maar toch is het niet voor het eerst dat onderzoekers erachter komen dat moeder natuur het reilen en zeilen van rijken beïnvloedt. Ook de ondergang van het eens zo machtige Maya-rijk wordt bijvoorbeeld in verband gebracht met klimaatverandering. Zo blijkt dat het einde van de Maya’s eveneens samenviel met een langdurige periode van extreme droogte. Op basis van metingen ontdekten wetenschappers namelijk dat de jaarlijkse neerslag ten tijde van de ineenstorting tussen de 41 procent en 54 procent daalde. Op sommige piekmomenten was er zelfs een daling van de regenval van 70 procent. Ook de algehele vochtigheid daalde met 2 tot 7 procent vergeleken met vandaag de dag. Deze droogte had vervolgens invloed op de landbouw en op de opbrengst van bijvoorbeeld maïs; één van belangrijkste gewassen uit de Maya-cultuur.
Heden
Volgens de onderzoekers uit de studie kunnen we een belangrijke les leren. “Ook op dit moment heeft Mesopotamië – Syrië en Irak – een onstabiele samenleving,” zegt Watanabe. “Denk bijvoorbeeld aan de conflicten aldaar en de stroom vluchtelingen. In onze studie zijn we erachter gekomen dat een frequente shamal impact kan hebben op de maatschappij. En daarom kan ons werk bijdragen aan het oplossen van de impact van klimaatverandering op een samenleving.” Het betekent dat we dankzij de studie een groter inzicht krijgen in niet alleen het verleden, maar ook in het hedendaagse veranderende klimaat. Net als de Akkadiërs hebben we op dit moment te maken met extreme weersomstandigheden die almaar frequenter lijken te worden. En dit maakt sommige gebieden op aarde steeds onherbergzamer. Het duurde in de tijd na de val van het Akkadische Rijk zeker driehonderd jaar voordat het gebied weer opnieuw bevolkt werd. Zo lang kan het soms dus duren voordat de natuur zich herstelt.
De onderzoekers zijn alweer bezig met het plannen van het volgende onderzoek. Want het team is niet alleen maar geïnteresseerd in de ondergang van het Akkadische Rijk. Door meer inzicht te krijgen in het klimaat uit het verleden willen ze namelijk achterhalen wat voor effect vergelijkbare situaties nu kunnen hebben. “We zullen blijven werken met behulp van hedendaagse en fossiele koralen om te achterhalen of klimaatveranderingen – zoals droogte – een sociale impact kunnen hebben op het heden en in de toekomst,” besluit Watanabe.
