Bestond dementie al in de tijd van de oude Grieken en Romeinen?

Veel moderne ouderdomsziektes kwamen vroeger veel minder voor. Deels komt dat doordat we nu ouder worden. Vroeger waren mensen al overleden voor ze bijvoorbeeld dement werden, maar dat verklaart niet het hele verhaal. Dementie was bij de oude Grieken en Romeinen bijvoorbeeld extreem zeldzaam.

Dat blijkt uit een nieuwe analyse van medische teksten, die dateren van 2000 tot 2500 jaar geleden. “Bij de oude Grieken zijn er heel, heel weinig vermeldingen van iets dat je zou kunnen omschrijven als milde cognitieve achteruitgang. We hebben slechts enkele gevallen gevonden”, vertelt hoofdonderzoeker en professor aan de University of Southern California, Caleb Finch. “Toen we bij de Romeinen gingen kijken, vonden we wel minstens vier documenten, die wijzen op zeldzame gevallen van dementie. Dus het kwam bij de Romeinen duidelijk vaker voor dan bij de Grieken.”

Ouderdomsdwaasheid
De oude Grieken wisten al wel dat oudere mensen in enige mate vergeetachtig werden, maar dat was niets in vergelijking met het geheugenverlies en de achteruitgang van spraak en denkvermogen die worden veroorzaakt door alzheimer en andere soorten dementie.
De Californische onderzoekers bekeken een grote hoeveelheid medische geschriften van Hippocrates en zijn volgelingen. De documenten van de Grieken maken melding van allerlei ouderdomskwalen, zoals doofheid, duizeligheid en spijsverteringsklachten, maar nergens wordt geheugenverlies genoemd.

Eeuwen later in het oude Rome verschijnen er wel enkele vermeldingen. Claudius Galenus merkt op dat rond 80-jarige leeftijd sommige ouderen moeite krijgen met het leren van nieuwe dingen. Plinius de Oudere schrijft dat de senator en beroemde orator Valerius Messalla Corvinus zijn eigen naam vergeten was. Cicero zag dat “ouderdomsdwaasheid kenmerkend was voor onverantwoordelijke oude mannen, maar niet voor alle oude mannen”.

Luchtvervuiling
Hoe kan het dat dementie in de tijd van de Romeinen ‘ineens’ leek te ontstaan? De onderzoekers denken dat het met luchtvervuiling te maken heeft. De Romeinse steden werden steeds dichtbevolkter, waardoor de vervuiling toenam. Bovendien kookten de Romeinse aristocraten op loden fornuizen, hadden ze loden waterleidingen en voegden ze loodacetaat – ook wel duivelssuiker genoemd – toe aan hun wijn om die zoeter te maken. Daarmee vergiftigden ze ongemerkt zichzelf.

Er waren overigens wel enkele oude geschriften waarin werd erkend dat lood giftig was, maar tot in de 20ste eeuw werd daar niet veel mee gedaan. En dat zou zomaar eens grote gevolgen kunnen hebben gehad. Er zijn zelfs onderzoekers die menen dat loodvergiftiging heeft bijgedragen aan de ondergang van het Romeinse Rijk.

De Tsimane in het Amazonegebied
Om nog meer te weten te komen over het ontstaan van dementie hebben de onderzoekers niet alleen naar de Grieken en Romeinen gekeken, maar ook naar een geïsoleerde stam, die nu in het Boliviaanse Amazonegebied leeft, de Tsimane.

De Tsimane hebben net als de Grieken en Romeinen een pre-industriële leefstijl en krijgen veel meer lichaamsbeweging dan wij. Dementie komt er nauwelijks voor. Eerder al is aangetoond dat slechts 1 procent van de oudere Tsimane dementie heeft. Ter vergelijking: 11 procent van de 65-plussers in de VS heeft dementie en in Nederland hebben 300.000 mensen de aandoening. Een op de drie vrouwen en een op de zeven mannen krijgt op enig moment de ziekte.

“De uitgebreide data van de Tsimane zijn erg waardevol”, zegt Finch. “Dit is de best gedocumenteerde grote populatie van oudere mensen waar dementie amper voorkomt. Het wijst erop dat onze leefomgeving een grote factor is voor het risico op dementie.”