De reuzenpanda komt op dit moment alleen nog in China in het wild voor. En dan moet je nog heel goed zoeken. Maar ooit, heel lang geleden, dwaalde die zwart-witte publiekslieveling gewoon door Bulgarije.
De reuzenpanda is een van de meest geliefde diersoorten op aarde. Toen een tweetal vanuit China naar Ouwehands Dierenpark werd gehaald, kon de dierentuin rekenen op exploderende bezoekersaantallen. Niet gek: de dieren zijn speels, knuffelig en vertonen grappige menselijke trekjes als ze bijvoorbeeld bamboe eten. In het wild zijn er volgens de laatste tellingen echter nog maar 1864 exemplaren over. Daarom is China in Chengdu bezig met een intensief fokprogramma.
Maar de dieren zijn natuurlijk niet altijd zo zeldzaam geweest. Ooit liep een nauwe verwant van de moderne reuzenpanda zelfs gewoon in Europa rond. Dat blijkt uit fossielen van tanden die al in de jaren 70 zijn gevonden, maar waarvan nu pas is vastgesteld van welk dier ze afkomstig zijn.
Directe familie
Bulgaarse wetenschappers stellen dat het om de laatste bekende Europese reuzenpanda gaat. Die zou zo’n zes miljoen jaar geleden door de bosrijke moerasgebieden van Bulgarije hebben gestruind. Dat tonen de twee fossielen aan die de paleontologen tevoorschijn hebben gehaald uit de archieven van het Bulgaarse Nationaal Natuurhistorisch Museum. Het is nieuw bewijs dat een veel voorkomende verwant van de moderne reuzenpanda in Europa rondliep. Maar in tegenstelling tot de hedendaagse beer at hij meer dan alleen bamboe.
“Het is weliswaar geen directe voorouder van het moderne geslacht van de reuzenpanda, maar het is wel een nauwe verwant”, legt professor Nikolai Spassov van het museum uit, wiens bevindingen zijn gepubliceerd in het Journal of Vertebrate Paleontology. “Deze ontdekking laat zien hoe weinig we nog weten over de Europese natuur van heel lang geleden en toont ook aan dat historische vondsten in de paleontologie tot onverwachte resultaten kunnen leiden, zelfs tegenwoordig nog.”
Kladje papier
De eind jaren 70 in het noordwesten van Bulgarije gevonden kies en hoektand zijn oorspronkelijk geregistreerd en opgeslagen door paleontoloog Ivan Nikolov, die ze toevoegde aan de collectie van het museum. Daarom wordt de nieuwe pandasoort naar hem vernoemd: Agriarctos nikolovi.
Al komt het ook mede door hem dat het zo lang duurde voor de soort gedefinieerd kon worden. “Ze hadden maar één etiket vaag met de hand beschreven”, herinnert professor Spassov zich. “Het kostte me vele jaren om erachter te komen wat de plaats en leeftijd waren van de fossielen. Toen duurde het vervolgens ook nog lang voordat ik besefte dat het om de resten van een onbekende reuzenpanda ging.”
De steenkoolafzettingen waarin de tanden zijn gevonden, waardoor ze een zwarte tint hebben, doen vermoeden dat deze voorvader van de reuzenpanda in bosrijke, moerassige gebieden woonde. Ook toen al was de panda vegetarisch, maar hij at veel meer dan bamboe. Zijn tanden lijken zelfs nauwelijks sterk genoeg om de houtachtige stengels te kunnen vermalen. Hij consumeerde dus waarschijnlijk vooral zachtere planten.
Vegetariërs
Behalve ijsberen – die zijn carnivoor – zijn de meeste beren omnivoren. Ze eten dus planten, maar ook vlees en vis. Vermoedelijk zijn reuzenpanda’s overgestapt op een volledig plantaardig eetpatroon, omdat er te veel andere grote roofdieren in hun omgeving waren die al het vlees voor hun neus wegkaapten. “Waarschijnlijk was de concurrentie met andere soorten, met name carnivoren en vermoedelijk andere beren, reden voor reuzenpanda’s om in de vochtige bossen over te stappen op plantaardig voedsel”, zegt Spassov.
De tanden van A. nikolovi waren volgens de onderzoekers wél sterk en groot genoeg om bescherming te bieden tegen andere roofdieren. Ze zijn ongeveer even groot als de tanden van de huidige panda’s dus waarschijnlijk waren de dieren zelf ook ongeveer even groot of hooguit iets kleiner.
Kieskeurige eters
Waarom de prachtige beesten zijn verdwenen uit Europa? De auteurs van de studie vermoeden dat klimaatverandering er iets mee te maken heeft en dan vooral de ‘Messiniaanse zoutcrisis’. In die periode, ongeveer zes miljoen jaar geleden, kwam de Middellandse Zee grotendeels droog te staan, waardoor de gebieden eromheen aanzienlijk veranderden.
“Reuzenpanda’s zijn een zeer specifieke groep beren”, verklaart professor Spassov. “Ook al kwam het bij de A. niklovi niet zo nauw, wat leefgebied en voedsel betreft, als bij de moderne reuzenpanda, toch waren ze wel zo geëvolueerd dat ze alleen konden overleven in een vochtige, bosrijke omgeving. Waarschijnlijk heeft dus klimaatverandering, waardoor het in Zuid-Europa erg droog werd aan het eind van het Mioceen, geleid tot het uitsterven van de laatste Europese panda.”
Verspreiding over de aarde
De reuzenpanda is de enige nog levende vertegenwoordiger van de Ailuropodinae, een berensoort uit de Ursidae-berenfamilie. Nu vind je hem alleen nog in China, maar ooit dwaalde hij door de bossen van heel Europa en Azië. Sterker nog, Spassov stelt op basis van paleontologische data dat ‘de eerste Ailuropodinae in Europa rondliepen’. Deze berensoort is dus mogelijk in Europa geëvolueerd en daarna richting Azië getrokken. Daar ontwikkelden zich ook de voorouders van een ander pandaberengeslacht, de Ailuractos. Deze eerste panda’s zijn mogelijk later geëvolueerd tot de Ailuropoda, oftewel de moderne reuzenpanda.
