Op de kam staat de allereerste Kanaänitische zin die in Israël is teruggevonden. En de zin handelt – hoe kan het ook anders – over hoofdluis.
Zo rond 1800 voor Christus werd het alfabet uitgevonden. Dit eerste alfabet werd gebruikt door de Kanaänieten en ligt ten basis aan bijna alle moderne talen. Hoewel de Kanaänieten ook delen van het huidige Israël tot hun leefgebied (Kanaän) rekenden, zijn in het land tot op heden nauwelijks Kanaänitische inscripties teruggevonden. En de inscripties die hier en daar zijn ontdekt, bestaan hooguit uit enkele woorden. Het maakt een nieuwe ontdekking, beschreven in het blad Jerusalem Journal of Archaeology, wel heel bijzonder. In het blad presenteren wetenschappers namelijk de eerste in Israël teruggevonden volledige Kanaänitische zin. De zin zou zo’n 3700 jaar geleden zijn genoteerd en pronkt op een luizenkam.
Het alfabet
“Dit is de enige ons bekende Kanaänitische zin die uit het midden van de Bronstijd stamt,” vertelt professor Yosef Garfinkel aan Scientias.nl. “Uit de late Bronstijd (de 14e en 13e eeuw voor Christus) hebben we Kanaänitische teksten die in Ugarit in Syrië zijn teruggevonden. Maar dat schrift is net wat anders en verdwenen toen die stad verlaten werd. Het alfabet dat door de Kanaänieten in het oude Israël werd gebruikt bleef en werd in de IJzertijd ook gebruikt voor het Hebreeuws, het Fenicisch en Aramees. Later werd het ook voor het Latijn en het Grieks en uiteindelijk voor alle moderne Europese talen benut. Daarmee is het alfabet één van de meest belangrijke intellectuele prestaties van de mensheid en dat hebben we dus te danken aan de Kanaänieten.”
Lachish
De luizenkam met daarop de Kanaänitische tekst werd in 2017 al opgegraven, in Lachish. Lachish was in het tweede millennium voor Christus een belangrijk Kanaänitische stadsstaat. En een plaats waar het alfabet tussen 1800 en 1150 voor Christus veelvuldig gebruikt werd. Geen wonder dat hier veel meer Kanaänitische inscripties zijn teruggevonden dan in andere steden in Israël. Maar nog nooit was daar dus een volledige zin bij. Tot nu.
Verrassing
De ontdekking van de Kanaänitische zin op de luizenkam, kwam ook voor wetenschappers als een verrassing. De tekens zijn namelijk zo oppervlakkig in de kam gekerfd, dat ze bijna niet te zien zijn. Pas eerder dit jaar – zo’n vijf jaar na de opgraving van de kam – ontdekten de onderzoekers dat er een boodschap op stond. Die boodschap is opgebouwd uit 17 Kanaänitische letters. Die letters zijn heel archaïsch van vorm en stammen duidelijk uit de tijd kort na de uitvinding van het alfabetische script. Samen vormen de letters een zin, die zoiets betekent als: “Moge deze (slag)tand de luizen in het haar en de baard uitroeien’.
“Dit is de eerste in de Kanaänitische taal geschreven zin die ooit in Israël is teruggevonden,” benadrukt onderzoeker Yosef Garfinkel nogmaals. “De inscriptie in de kam is direct bewijs dat het alfabet zo’n 3700 jaar geleden ook in alledaagse activiteiten werd gebruikt.”
Over de kam
De kam lijkt in veel opzichten op een moderne luizenkam. Aan de ene zijde moeten zes – reeds in de oudheid afgebroken – tanden hebben gezeten, op enige afstand van elkaar. Deze zijde werd waarschijnlijk gebruikt om klitten uit het haar te halen. Vervolgens werd de andere zijde van de kam – die in het verleden 14 dichter op elkaar geplaatste tanden telde – gebruikt om de luizen en neten uit het haar of de baard te verwijderen. Dat de kam ook echt is gebruikt, staat vast. Op één van de tanden zijn namelijk sporen van hoofdluis aangetroffen.
Bijzonder
De teruggevonden zin is om meerdere redenen heel bijzonder, zo stellen de wetenschappers in hun onderzoeksartikel. Allereerst natuurlijk omdat het de eerste volledige Kanaänitische zin is die in het hedendaagse Israël is teruggevonden. “Geschreven in het dialect, gesproken door de Kanaänitische inwoners van Lachish, dat ons in staat stelt om deze taal – en alle aspecten daarvan – te vergelijken met andere (indirecte en gedeeltelijke) bronnen daarvan.” Daarnaast geeft de tekst ons ook een uniek inkijkje in het alledaagse leven van de inwoners van Lachish. “De haarverzorging en omgang met luis.” En bovendien is het ook heel bijzonder dat de tekst niet – zoals je vaak ziet bij teksten uit de oudheid – handelt over aan wie het object toebehoort of gewijd is – maar juist gaat over het doel dat het object op zichzelf dient. “Dat is zeldzaam,” zo concluderen de onderzoekers.”
Wat ten slotte ook bijzonder is, is dat we hier te maken hebben met echt gepriegel. De 17 letters pronken namelijk op een kam die slechts enkele centimeters breed is. Degene die ze in de kam gekerfd heeft, heeft dat met ongekend vakmanschap aangepakt. “De kam is gemaakt van ivoor van een olifant,” stelt Garfinkel. “Dit is een heel delicaat, maar ook prestigieus materiaal. Als je er te veel druk op uitoefent, breekt het. Dus het graveren ervan was een heel delicate aangelegenheid.”
En zo hebben Garfinkel en collega’s dus een bijzondere ontdekking gedaan. Of er nog meer Kanaänitische teksten op ontdekking wachten? Garfinkel hoopt natuurlijk van wel. Maar als de geschiedenis ons iets leert, is dat ze niet voor het oprapen liggen. “De eerste alfabetische inscripties werden meer dan 100 jaar geleden ontdekt en nu pas hebben we de eerste complete zin gevonden.”
