Komende vrijdag – 24 april 2015 – is het precies 25 jaar geleden dat Hubble gelanceerd werd. In die 25 jaar keek de telescoop aanzienlijk verder dan zijn neus lang was en ontdekten we gaandeweg de uithoeken van ons universum.
Een paar weken geleden kon je op Scientias.nl al lezen dat Hubble de kijk op ons eigen Melkwegstelsel veranderde. De telescoop maakte prachtige foto’s van tal van objecten in ons sterrenstelsel en leerde ons zo meer over wat er allemaal in de Melkweg te vinden is en gebeurt. Maar Hubble keek ook verder. Sterker nog: Hubble keek terug in de tijd en gaf ons meer inzicht in de kinderjaren van het universum.
Hubble Deep Field
In 1995 keek Hubble tien dagen op rij (van 18 tot 28 december) naar een heel klein en ogenschijnlijk leeg stukje van ons heelal om er vervolgens zeker 1500(!) zwakke sterrenstelsels in te ontdekken. Die sterrenstelsels bevonden zich stuk voor stuk in verschillende fasen van hun evolutie. Sommige sterrenstelsels waren miljarden lichtjaren van de aarde verwijderd. Dat betekent dat het licht van deze sterrenstelsels dat Hubble nu bereikte al miljarden jaren onderweg was en we de sterrenstelsels zagen zoals ze er miljarden jaren geleden uitzagen. In feite keek Hubble dus terug in de tijd. Sommige sterrenstelsels die Hubble tijdens het maken van zijn zogenoemde Deep Field ontdekte dateren zelfs uit de periode kort na de geboorte van ons universum. De beelden zijn van onschatbare waarde voor onderzoekers. Zij kunnen middels Hubble’s Deep Field de evolutie van sterrenstelsels en de evolutie van het universum bestuderen.
Hubble Ultra Deep Field
Het smaakt naar meer. En Hubble tuurt in de jaren die volgen herhaaldelijk naar een klein stukje van het heelal in een poging om meer te weten te komen over de historie van het universum en de evolutie van sterrenstelsels. Hubble komt met een Ultra Deep Field op de proppen waarin we nog verder terug in de tijd kunnen kijken (zie de afbeelding hieronder). En recent werd dat Hubble Ultra Deep Field nog uitgebreid: we kunnen het verre heelal nu in zichtbaar, nabij-infrarood en infrarood bewonderen. Daarmee is het meest recente Ultra Deep Field van Hubble het meest kleurrijke kiekje dat ooit van het verre heelal is gemaakt. En ook deze foto herbergt een schat aan informatie: het kiekje gaat terug tot enkele honderden miljoenen jaren na de oerknal!
De eerste sterrenstelsels
Terwijl Hubble verder het heelal in tuurt dan ooit, doet deze de ene na de andere grote ontdekking. In 2013 ontdekt de ruimtetelescoop bijvoorbeeld de verste supernova ooit. Het gaat ome en ster die meer dan tien miljard jaar gelden explodeerde. En eind vorig jaar stuitten onderzoekers met behulp van Hubble op een stokoud sterrenstelsel (zie de foto hieronder). Het stelsel ontstond zo’n 500 miljoen jaar na de oerknal en daarmee is het mogelijk één van de eerste sterrenstelsels die het universum rijk was.
Geweld
Maar Hubble is niet alleen geïnteresseerd in de babyjaren van ons universum. Met grote regelmaat richt de ruimtetelescoop de ogen op objecten een stukje dichterbij, maar nog altijd buiten ons sterrenstelsel. Zo maakte de ruimtetelescoop enkele jaren geleden dit verbluffende kiekje van het Antennestelsel dat feitelijk bestaat uit twee sterrenstelsels die in een gewelddadige botsing met elkaar zijn beland. Het stelsel bevindt zich op zo’n 45 miljoen lichtjaar afstand en het beste kiekje dat we van het Antennestelsel hebben, is – je raadt het al – gemaakt door Hubble.
Hoedje
Een foto die tot de verbeelding spreekt. Op het kiekje schittert Messier 104, bijgenaamd de Sombrero. Het sterrenstelsel bevindt zich op zo’n 28 miljoen lichtjaar van de aarde. Op de foto kijken we tegen het randje van het sterrenstelsel aan. We zien de heldere, witte kern, omringd door de stoffige spiraalarmen.
Jonge sterren
In het hart van het stervormingsgebied dat je hieronder ziet, vinden we helderblauwe, piepjonge sterren die hun eigen kraamkamer aan het vernietigen zijn. Met hun energierijke straling eroderen ze het stervormingsgebied van binnenuit. Het stervormingsgebied – N90 – bevindt zich op zo’n 200.000 lichtjaar afstand.
Een roos in de ruimte
Nog zo’n fantastische foto van twee sterrenstelsels die de interactie met elkaar aangaan. Aangenomen wordt dat het kleinere sterrenstelsel door het grotere sterrenstelsel heen is gereisd. Het resultaat doet een beetje denk aan een roos. De twee sterrenstelsels bevinden zich op zo’n 300 miljoen lichtjaar afstand.