Eerder werd aangenomen dat enorme baleinwalvissen ongeveer drie miljoen jaar geleden ontstonden, toen het op het noordelijk halfrond steeds kouder werd. Maar recent onderzoek verplaatst het moment waarop grote walvissen evolueerden aanzienlijk verder terug in de tijd.
In 1921 ontdekten wetenschappers een opmerkelijk fossiel op een klif langs de oever van de Murray-rivier in Zuid-Australië. Het betrof het voorste deel van een onderkaak van een uitzonderlijk grote en oude walvis, die dateert uit een periode tussen de 21 en 16 miljoen jaar geleden. Gedacht wordt dat het fossiel zo’n 19 miljoen jaar oud is. Onderzoekers hebben zich in een nieuwe studie over dit walvisfossiel gebogen. En de recente analyse verandert fundamenteel ons begrip van de evolutie van walvissen.
Grootste baleinwalvis
Het fossiel bevindt zich momenteel in de verzameling van het Australische Museum Victoria. Intrigerend genoeg bleef het grotendeels onopgemerkt in de collectie totdat paleontoloog Erich Fitzgerald zo’n tien jaar geleden het museumstuk bestudeerde. Hij ontdekte dat het toebehoorde aan een indrukwekkend grote baleinwalvis, de grootste uit die tijd.
Nieuwe analyse
In een nieuwe studie nam Fitzgerald het betreffende fossiel samen met zijn collega’s nogmaals onder de loep. En dat heeft enkele verrassende ontdekkingen opgeleverd. Vroeger dachten wetenschappers dat de evolutie van enorme baleinwalvissen samenviel met het begin van de ijstijd op het noordelijk halfrond, zo’n 3 miljoen jaar geleden. Maar het 19 miljoen jaar oude, opmerkelijk grote walvisfossiel is veel ouder. Dit betekent dat de aanzienlijke verandering in omvang eigenlijk al zo’n 20 miljoen jaar geleden heeft plaatsgevonden. En dit gebeurde niet zoals verondersteld op het noordelijk, maar op het zuidelijke halfrond.
Zuidelijk halfrond
De recente ontdekkingen onderstrepen hoe belangrijk het is om naar de Australische en bredere fossielenverzameling van het zuidelijk halfrond te kijken om een compleet wereldwijd beeld van de evolutie van walvissen te krijgen. Eerder werd de belangrijkste hypothese gebaseerd op fossielen voornamelijk gevonden op het noordelijk halfrond. Maar het fossiel van de Murray-rivier walvis toont nu aan dat dit misschien niet verstandig is. “Het zuidelijk halfrond, vooral Australië, werd altijd over het hoofd gezien als het gaat om het vinden van fossiele walvissen,” zegt Fitzgerald. “Maar ontdekkingen van walvisfossielen in het zuiden, zoals die van de Murray-rivier, veranderen ons begrip van hoe walvissen evolueerden. Ze geven een meer precies, wereldwijd beeld van wat er zich lang geleden in de oceanen afspeelde.”
Negen meter
Tijdens de analyse ontdekten de onderzoekers dat de punt van de kaak van de baleinwalvis in verhouding staat tot de grootte van het lichaam. Ze schatten dat deze specifieke baleinwalvis een lengte van ongeveer negen meter had. “De grootste walvissen van vandaag, zoals de blauwe walvis, zijn zo lang als een basketbalveld,” merkt mede-auteur James Rule op. “Ongeveer 19 miljoen jaar geleden was de Murray-rivier walvis, met een lengte van negen meter, al een derde van deze lengte. Het lijkt erop dat baleinwalvissen toen al op weg waren om enorme oceaanreuzen te worden.”
Drijvende kracht
Wat precies de drijvende kracht is achter de evolutie van reusachtige walvissen op het zuidelijk halfrond? De onderzoekers vermoeden dat dit te maken heeft met grote veranderingen, zoals het bevriezen van Antarctica, verschuivingen in oceaanstromingen en een explosieve toename van plankton.
Al met al zet de studie ons begrip van de evolutie van ’s werelds grootste dieren behoorlijk op zijn kop. “De onthulling verandert de manier waarop we naar de geschiedenis van walvisevolutie kijken,” aldus Lynley Crosswell, CEO van Museum Victoria. En meer ontdekkingen zijn wellicht al onderweg. Zo herbergt Museum Victoria de grootste verzameling walvisfossielen in Australië. Op dit moment liggen er dan ook al plannen om ook andere fossielen uit de collectie aan een grondige inspectie te onderwerpen. Bovendien wordt overwogen om samen te werken met de lokale gemeenschap en burgerwetenschappers om het grootste ooit in Melbourne ontdekte walvisfossiel op te graven: een nog niet geïdentificeerde walvissoort die zich in de buitenwijk Beaumaris bevindt.
