Lang werd gedacht dat de vroege mens de hand had in het uitsterven van deze harige neven van de olifant. Maar niets blijkt minder waar.
Vijf miljoen jaar lang zwierven wolharige mammoeten over de aarde. Totdat ze bijna 4.000 jaar geleden voorgoed verdwenen. Wat hen precies over de kling heeft gejaagd, is al jarenlang onderwerp van een fel debat. Treft de mens blaam? Of toch het veranderende klimaat? Onderzoekers maken nu in één klap een einde aan deze voortdurende discussie. Want zij beweren nu de ware oorzaak van het uitsterven van de mammoet te hebben ontrafeld.
De mens
Sommige wetenschappers hebben de noodlottige verdwijning van de mammoet in verband gebracht met de mens. Dat komt omdat bekend is dat de mens op het dier jaagde. Niet alleen waren mammoeten een vast onderdeel van hun dieet, de skeletten werden gebruikt om schuilplaatsen te bouwen en uit gigantische slagtanden werden harpoenen vervaardigd. Ook het oudst bekende muziekinstrument – een fluit – is gemaakt van een mammoetbot. Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat de mens mede verantwoordelijk is geweest voor hun ondergang. “Wetenschappers debatteren al 100 jaar over de vraag waarom mammoeten uitstierven,” zegt onderzoeker Eske Willerslev. “Mensen hebben de schuld gekregen omdat de dieren miljoenen jaren voortleefden, ondanks eerdere klimaatveranderingen. Maar toen ze zij aan zij met de mens kwamen te leven, duurde het niet lang voordat ze verdwenen. Daarom werden we ervan beschuldigd de mammoet de dood in te hebben gejaagd.”
Studie
In een nieuwe studie namen de onderzoekers het omstreden vraagstuk wederom onder de loep. Het team analyseerde planten- en dierenresten – inclusief urine, uitwerpselen en huidcellen – die de afgelopen twintig jaar op verschillende plekken in het noordpoolgebied zijn aangetroffen. Het leidt tot een opmerkelijke conclusie. Want de bevindingen wijzen erop dat toen ijsbergen smolten, het naar de zin van de mammoeten veel te nat werd. Hierdoor werd hun voornamelijke voedselbron – vegetatie – praktisch weggevaagd.
Vegetatie
De wolharige mammoet leefde zoals gezegd vijf miljoen jaar op aarde en doorstonden gedurende deze tijd verschillende barre ijstijden. Tijdens deze periode gedijden kuddes mammoeten, rendieren en wolharige neushoorns in koude, besneeuwde omstandigheden. Ondanks de kou groeide er veel vegetatie, zoals gras, bloemen, planten en kleine struiken. Vermoedelijk schoven de mammoeten met hun reusachtige slagtanden de sneeuw opzij en ontwortelden vervolgens met hun slurven taaie grassen uit de bodem. De reden waarom ze overigens zo immens waren, is omdat ze enorme magen nodig hadden om al het gras te verteren.
Nat
Maar toen het klimaat natter werd en het ijs begon te smelten, leidde dit tot de vorming van meren, rivieren en moerassen. “Het ecosysteem veranderde en de vegetatie nam af,” vertelt onderzoeksleider Yucheng Wang. En dat betekent dat er waarschijnlijk te weinig groen overbleef om de kuddes mammoeten in leven te houden.
Vrijspraak
Het betekent vrijspraak voor de mensheid. Want blijkbaar hadden we toch niets met de verdwijning van de mammoet te maken. “We hebben aangetoond dat klimaatverandering en dan met name neerslag de verandering in vegetatie direct aanstuurt,” concludeert Wang. “Mensen hadden er, op basis van onze modellen, helemaal geen invloed op.” Bovendien moeten we niet vergeten dat er voor de mens veel dieren in de buurt waren die gemakkelijker te bejagen waren dan een gigantische, wolharige mammoet. “Ze konden zo groot worden als een dubbeldekker bus!” Roept Willerslev uit.
Snelle klimaatverandering
Overigens was klimaatverandering niet het enige probleem. “Het was de snelheid ervan die de laatste nagel aan de doodskist van de wolharige mammoet vormde,” aldus Willerslev. “Ze waren niet in staat om zich snel genoeg aan te passen toen het landschap drastisch veranderde en hun voedsel schaars werd.”
Harde les
Het betekent dat in feite neerslag en de daaropvolgende veranderingen in vegetatie, de oorzaak was van de teloorgang van de wolharige mammoet. Dit gebeurde over zo’n kort tijdsbestek, dat de dieren geen tijd hadden om zich aan te passen om te overleven. Volgens de onderzoekers zijn de resultaten dan ook een harde les uit de geschiedenis. “Het laat zien hoe onvoorspelbaar klimaatverandering is,” zegt Willerslev. “Als er eenmaal iets verloren is, is er geen weg meer terug.”
Bovendien toont het onderzoek aan dat, als het gaat om de impact van dramatische weersveranderingen, niets gegarandeerd is. “De vroege mens heeft de wereld onherkenbaar zien veranderen,” zegt Willerslev. “Dat zou gemakkelijk opnieuw kunnen gebeuren. We kunnen er niet klakkeloos vanuit gaan dat we er zelf getuige van zullen zijn. Het enige dat we met enige zekerheid kunnen voorspellen, is dat de verandering enorm is.”
