Langzaam wordt steeds meer duidelijk hoe ongezond de blootstelling aan pesticiden kan zijn. Een nieuwe studie naar de sojaplantages in Brazilië heeft nu een verband ontdekt tussen bestrijdingsmiddelen en leukemie bij kinderen.
De afgelopen decennia is Brazilië de grootste sojaproducent ter wereld geworden, maar ook de grootste gebruiker van pesticiden. Dat lijkt niet zonder gevolgen te zijn. Amerikaanse onderzoekers vonden een verband tussen de toegenomen sojaproductie en bijbehorend pesticidegebruik enerzijds en het gestegen aantal kankergevallen bij kinderen.
Enorme transitie
“Het Braziliaanse Amazonegebied maakt een transitie door van kleinschalige veeteelt naar intensieve sojaproductie met grootschalig gebruik van pesticiden en herbiciden. Deze expansie vond heel snel plaats en het lijkt erop dat boeren niet genoeg getraind zijn in hoe pesticiden te gebruiken. Als dat niet goed gebeurt, zijn er gevolgen voor de gezondheid”, aldus hoofdonderzoeker Marin Skidmore van de University of Illinois.
“Tijdens deze overgang zijn er gevallen geregistreerd van pesticidevergiftiging bij landarbeiders en er is bewijs van chemicaliën in het bloed en de urine van mensen in de omgeving”, vertelt Skidmore. “Dat wijst erop dat deze transitie op een mogelijk gevaarlijke manier heeft plaatsgevonden waarbij mensen blootgesteld werden aan te hoge doses pesticiden.”
Tot tien keer meer pesticiden
De onderzoekers richtten zich op de gevolgen van die blootstelling bij kinderen. Ze keken specifiek naar het aantal sterfgevallen door acute leukemie, de meest voorkomende vorm van kanker bij kinderen. Daarvoor onderzochten ze alleen gebieden waarbij minstens een kwart van het land gebruikt werd voor landbouw.
Die waren niet moeilijk te vinden: de sojaproductie in de Cerrado-savanne verdrievoudigde tussen 2000 en 2019 en nam in die periode met een factor twintig toe in het Amazonegebied: van 0,25 naar 5 miljoen hectare. Het pesticidegebruik in de regio werd in die jaren drie tot tien keer zo groot. Braziliaanse sojaboeren gebruiken 2,3 keer zoveel pesticiden per hectare dan boeren in de VS.
Meer leukemie bij kinderen
En dat blijkt gevolgen te hebben. “Onze resultaten tonen een verband tussen de expansie van de sojaproductie in Brazilië en het aantal overleden kinderen door leukemie in de regio”, zegt Skidmore. “Vermoedelijk is ongeveer de helft van de overleden leukemiepatiënten in een periode van tien jaar gelinkt aan de intensivering van de landbouw en de blootstelling aan pesticiden.”
Een 10 procent toename van de sojaproductie werd in verband gebracht met 0,4 meer kinderen onder de 5 jaar die aan leukemie overlijden en nog eens 0,21 meer leukemiedoden onder de 10 jaar per 10.000 mensen. In totaal schatten de onderzoekers dat 123 kinderen onder de 10 zijn overleden aan leukemie door de blootstelling aan pesticiden van in totaal 226 kinderen die in die periode aan de ziekte stierven.
Vervuild water
Skidmore benadrukt dat het geen oorzakelijk verband is, maar er is wel gecorrigeerd voor allerlei andere verklaringen. Zo was er geen correlatie tussen sojaconsumptie en de leukemiesterfte en speelden ook veranderingen in sociaaleconomische status of pesticiden op andere gewassen geen rol.
Wel vonden ze een verband tussen leukemie en pesticiden in het water. “Het lijkt erop dat pesticiden die wegspoelen en in het oppervlaktewater terechtkomen de oorzaak zijn van blootstelling bij kinderen”, verklaart Skidmore. “Ongeveer de helft van de huishoudens op het platteland had een waterput in die periode, wat betekent dat de andere helft afhankelijk was van het oppervlaktewater als drinkwaterbron.” Zo bereikt het vervuilde water de Braziliaanse kinderen.
Topje van de ijsberg
Verschrikkelijk, maar volgens de onderzoekers is er waarschijnlijk meer aan de hand. “Onze zorg is dat onze resultaten slechts het topje van de ijsberg zijn. We hebben maar één heel specifieke uitkomst gemeten. Blootstelling aan pesticiden kan ook leiden tot niet-dodelijke vormen van leukemie en er is mogelijk ook een impact op volwassenen en tieners”, klinkt het.
Meer training nodig
De studie is volgens de onderzoekers geenszins een pleidooi om te stoppen met pesticiden, wel is er meer training nodig voor boeren. Op dit moment wordt er in Brazilië gewerkt aan een certificeringsprogramma dat van boeren eist dat ze een veiligheidstraining doen en een opleidingsprogramma volgen voor verantwoord pesticidengebruik. Zulke programma’s bestaan al in veel landen. “Ik denk dat er een sterk bewustzijn is dat veilig gebruik van pesticiden het beste is voor zowel de landbouwproductiviteit als voor de omwonenden”, stelt de onderzoeker.
“Wij willen laten zien dat er vaak risico’s zijn verbonden aan snelle veranderingen en dat geldt niet alleen voor Brazilië. Er is veel focus op intensivering van de landbouw voor voedselzekerheid in de wereld, maar we moeten een balans vinden tussen een hoge productiviteit en een beperkt gezondheidsrisico. Als in een regio een snelle ontwikkeling plaatsvindt, vaak in arme gebieden, dan moeten we er zeker van zijn dat er vangrails zijn om te voorkomen dat er nog meer gevallen als deze ontstaan.”
