De machtige Maya’s gaven 1700 jaar geleden een slingeraap cadeau aan die andere, ietwat mysterieuze grootmacht: Teotihuacán. En die offerde de aap vervolgens een paar jaar later (maar dat is minder ondankbaar dan je misschien denkt).
Dat schrijven onderzoekers in het blad PNAS. Ze baseren zich op opgravingen in Teotihuacán, gelegen in het hedendaagse Mexico. Tijdens die opgravingen stuitten ze niet alleen op de resten van de slingeraap, maar ook op duizenden fragmenten van een muurtekening in Maya-stijl en meer dan 14.000 keramische scherven die getuigen van een grote feestmaaltijd die zo’n 1700 jaar geleden in Teotihuacán plaatsvond.
Aanpappen
Teotihuacán behoorde niet tot het Maya-rijk, maar was een heel andere grootmacht die – naast de Maya’s – ten tijde van de oudheid in Zuid-Amerika te vinden was. En de Maya’s papten zo’n 1700 jaar geleden graag met die grootmacht aan, zo denken archeologen nu. Daarvan getuigen niet alleen de muurtekening in Maya-stijl, maar bovenal ook de slingeraap. De onderzoekers zijn er namelijk tamelijk van overtuigd dat dit een diplomatiek cadeautje was, van de Maya’s, voor de leiders van Teotihuacán.
Isotopen en context
De onderzoekers trekken die conclusie onder meer op basis van het feit dat de slingeraap van nature niet in Teotihuacán en omgeving voorkwam. Ook een isotopenanalyse (zie kader) wijst uit dat de slingeraap niet in het vrij droge Teotihuacán het levenslicht zag, maar juist in het nattere deel van Meso-Amerika, waar de Maya’s de dienst uitmaakten. Daar zou de aap tot een jaar of drie voornamelijk hebben gegeten wat in het wild levende slingerapen eten, waarna een vrij abrupte verandering in dieet volgde, waarschijnlijk ingegeven door het feit dat de slingeraap door stropers gevangen werd. Kort daarna zou deze vanuit zijn relatief vochtige leefomgeving naar het wat drogere Teotihuacán zijn verhuisd.
En hoogstwaarschijnlijk waren het dus de Maya’s die de slingeraap naar Teotihuacán brachten en daar cadeau deden. Dat laatste is uit de isotopen natuurlijk niet af te lezen, maar leiden de onderzoekers af uit de context waarin de slingeraap is teruggevonden. “Er is overvloedig bewijs voor de aanwezigheid van Maya-elite, misschien zelfs koninklijke elite, in dit deel van Teotihuacán,” vertelt onderzoeker Nawa Sugiyama. “Zoals het geïmporteerde keramiek dat tijdens een grote feestmaaltijd lijkt te zijn gebruikt en uitgebreide muurtekeningen in Maya-stijl. Daarnaast hebben we nabij de slingeraap enkele stukjes jade teruggevonden, afkomstig uit de vallei van de Motagua die gecontroleerd werd door de Maya-elite. En dat alles tezamen helpt ons de context waarin de slingeraap naar Teotihuacán kwam, te begrijpen.”
En het verandert ook onze kijk op de relatie tussen de twee grootmachten. Tot voor kort wisten we niet beter dan dat die namelijk niet zo heel goed was. “We hadden enkel opschriften – teruggevonden in het gebied van de Maya’s – die verslag doen van militaire activiteiten van Teotihuacán in sommige Maya-steden. Zo beschrijven ze bijvoorbeeld hoe soldaten uit Teotihuacán Tikal binnenvallen. “De geofferde slingeraap stamt uit de periode hiervoor en suggereert dat dingen toen heel anders waren, met bilaterale, diplomatieke betrekkingen die versterkt werden door de uitwisseling van cadeaus. De Maya’s werden in ieder geval ook uitgenodigd voor grote feestmaaltijden en versierden zelfs enkele muren van dit centraal gelegen bestuurlijke complex.”
Vrienden
De twee grootmachten moeten dus, in ieder geval in de tijd van de slingeraap, aardig met elkaar door één deur hebben gekund. En die onderlinge band werd versterkt en bevestigd door de uitwisseling van cadeaus. Voor nu gaat de slingeraap de boeken in als het oudste voorbeeld van de uitwisseling van diplomatieke cadeaus tussen de Maya’s en de leiders van Teotihuacán. Dat diplomaten zo ook in de oudheid in Zuid-Amerika vrienden probeerden te maken, is op zichzelf niet heel verrassend, stelt Sugiyama. “Van de Azteekse keizer is bekend dat deze cadeaus gaf om zijn welvaart te tonen en macht te legitimeren, maar ook om binnen- en buitenlandse allianties te bevestigen. Hij gaf zelfs zijn vijanden cadeaus om zo zijn macht en dominantie te etaleren. Dat ook Teotihuacán en de Maya’s diplomatieke cadeaus uitwisselden, is in theorie dan ook niet verrassend. Maar we hadden er nog nooit direct bewijs voor gevonden.”
Cadeautje geofferd
De slingeraap brengt daar verandering in. Maar het dier lijkt vervolgens niet heel lang getuige te zijn geweest van de door zijn aanwezigheid bevestigde en misschien zelfs ook wel verbeterde internationale betrekkingen. Want enkele jaren na aankomst in Teotihuacán werd de slingeraap geofferd. Dat klinkt misschien een beetje ondankbaar, maar dat is het niet, zo stelt Sugiyama. In het oude Zuid-Amerika werden offers namelijk ingezet om (nieuwe) gebouwen leven in te blazen. En de offers werden dan ook heel zorgvuldig gekozen. “Vaak bestonden ze uit de meest waardevolle organismen of objecten in de samenleving.” Dat de slingeraap geofferd werd, moet voor de Maya’s dan ook een compliment zijn geweest; de leiders van Teotihuacán erkenden zo de enorme waarde van het cadeau.
De ontdekkingen in Teotihuacán vertellen ons niet alleen meer over de relatie tussen deze grootmacht en de Maya’s, maar kunnen mogelijk ook meer onthullen over Teotihuacán zelf. De stad is beroemd én mysterieus. Zo weten we bijvoorbeeld nog altijd niet wie de stad stichtte en wie de inwoners – de Teotihuacáno – nu precies waren. De slingeraap kan ons dat ook niet vertellen. Maar onthult mogelijk wel hoe de stad en haar inwoners gevormd werden. “De Maya-elite ging er niet alleen heen om wat thee te drinken en vervolgens weer te vertrekken; ze wisselden ideeën en kennis uit die vervolgens bijdroegen aan de identiteit van de Teotihuacáno. Die uitwisseling tussen intellectuelen uit verschillende regio’s (er is bewijs dat naast de Maya’s ook mensen uit het westen en noorden naar Teotihuacán afreisden, red.) moet als een soort bijeenkomst van de VN worden gezien. Het was een plek waar innovatie plaatsvond.”
Door de instroom van die migranten groeide Teotihuacán in de oudheid uit tot één van de grootste steden van de Nieuwe Wereld. “Dit was echt een enigmatische stad (…) en iedereen wilde er deel van uitmaken.” Maar uiteindelijk had ook Teotihuacán het eeuwige leven niet. Zo rond de zesde eeuw raakte de ooit zo aantrekkelijke stad in verval. Dat verval is net zo mysterieus als haar oorsprong; niemand weet waarom de stad in verval raakte en wie deze enkele decennia later verwoestte. Wél weten we dat ergens in die periode ook het complex waarin nu de slingeraap is teruggevonden afbrandde. Sugiyama hoopt dan ook dat vervolgonderzoek op deze plaats meer inzicht kan geven in hoe deze machtige stad uiteindelijk ten onder kon gaan. “We willen het volledige verhaal – van de opkomst tot de ondergang – achterhalen.” Voor nu staat in ieder geval vast dat ergens daartussen de elite van Teotihuacán in de Maya-elite echte vrienden vond.
