Ook trekvogels houden niet van vuurwerk: langdurige schade door Oud en Nieuw

Ook al gaan er steeds meer stemmen op om de verkoop van vuurwerk te verbieden, toch zal deze jaarwisseling wederom de lucht boven Nederland urenlang oplichten door ontploffende vuurpijlen. En dat is slecht nieuws voor trekvogels. 

Elk jaar vliegen in het najaar ongeveer anderhalf miljoen ganzen vanuit hun broedgebieden in Noord-Rusland, Spitsbergen en Groenland naar ons land toe om te overwinteren. De ijzige kou verruilen ze voor de gemoedelijke temperaturen en voedselrijkheid van de Nederlandse graslanden. Dit is niet zomaar een vlucht. De luid gakkende vogels leggen 3000 tot 5000 kilometer af, vaak in de typische V-formatie, en besparen zo de helft van de benodigde energie. Behalve in ons land overwinteren de dieren ook in Duitsland, Denemarken, Schotland en Ierland.

Vuurwerkterreur
We weten dat veel huisdieren de laatste dagen van het jaar bibberend onder de bank doorbrengen, omdat ze doodsbenauwd zijn voor de dreunende vuurwerkbommen, felle lichten en de rookontwikkeling. Ook kunnen ze gedesoriënteerd raken door het vuurwerkgeweld. Maar hoe reageren vogels eigenlijk op het vuurwerk rond de jaarwisseling? Wetenschappers van het Max Planck Instituut voor Diergedrag en het Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO-KNAW) volgden 347 ganzen, die als wintergast in Duitsland, Denemarken en Nederland bivakkeerden met een GPS-tracker, en maakten een gedetailleerd overzicht van hun vliegpatronen in de dagen voor en na Oudjaarsnacht.

En dat was niet best. De nachtrust van de vogels werd ruw verstoord, ze verlieten hun slaapplaatsen en vlogen weg naar onbekende oorden. Soms vlogen ze wel 500 kilometer zonder te stoppen. Ook in de dagen na Oud en Nieuw waren ze nog niet de oude, waarschijnlijk omdat ze moesten bijkomen van de inspanningen. De ganzen waren meer tijd kwijt met het zoeken naar eten en keerden niet meer terug naar hun oorspronkelijke slaapplaatsen.

Klokslag twaalf uur klaarwakker
Doordat er niet alleen professionele vuurwerkshows worden gehouden, maar in elk dorp en elke stadswijk urenlang recreatief vuurwerk de lucht in gaat, raken de ganzen flink van de leg. Vanaf 2011 is er een aantal studies in Europa uitgevoerd om de negatieve effecten van vuurwerk op wilde vogels in kaart te brengen. Het is duidelijk dat vogels in Nederland op 31 december om middernacht massaal wakker schrikken en de lucht in vliegen op het moment dat het vuurwerk begint. Maar of de traditie belangrijk vogelgedrag, zoals hun eet- en slaappatronen, langdurig verandert, was minder duidelijk.

Daarom werden over een periode van acht jaar enkele honderden ganzen gevolgd met een GPS-tracker in de twaalf dagen vóór en na oudejaarsavond. Het gedrag van de trekvogels veranderde aanzienlijk in de onderzochte periode. Ze werden gestoord in hun slaap, vlogen verder en tot 150 meter hoger dan normaal. “Het is schokkend om te zien hoeveel verder de vogels vlogen op nachten met vuurwerk in vergelijking met andere nachten”, zegt ornitholoog van het Max Planck Instituut Andrea Kölzsch. “Sommige ganzen vlogen honderden kilometers in één nacht, waarbij ze afstanden aflegden die ze normaal gesproken alleen tijdens de migratie zouden afleggen.”

650 procent meer fijnstof
Tegelijkertijd mat het team fijnstof (PM) in de lucht in de buurt van slaapplekken en ontdekte dat de fijnstofconcentratie op Oudejaarsavond met wel 650 procent toenam op alle onderzochte locaties. “We zien dat vogels hun slaapplekken verlaten en plekken kiezen die verder van mensen verwijderd zijn en een lagere fijnstofconcentratie bevatten, wat er sterk op wijst dat ze proberen te ontsnappen aan het vuurwerk”, zegt Kölzsch.

Naast de directe reactie op vuurwerk, foerageerden vogels ook 10 procent meer en bewogen ze minder in de twaalf dagen na Oudejaarsavond. “De vogels moeten waarschijnlijk bijkomen van de extra inspanningen die ze tijdens de nacht van het vuurwerk hebben geleverd”, vertelt onderzoeker Bart Nolet, aangesloten bij het Nederlands Instituut voor Ecologie.

Vuurwerkverbod
In het laatste jaar van de studie kreeg het team door de coronapandemie een unieke kans om te kijken of dit effect ook stand zou houden bij een wijdverbreid vuurwerkverbod. Wat bleek? Ook al was er veel minder vuurwerkoverlast, toch vlogen twee van de vier onderzochte ganzensoorten tijdens de jaarwisseling verder en hoger dan normaal. “Dit wijst erop dat zelfs kleine hoeveelheden vuurwerk het gedrag van ganzen negatief veranderen. Zeker in strenge winters zullen hun overlevingskansen verminderen door de vuurwerktraditie”, zegt Nolet. “Om de vogels een veilige plek te bieden, moet recreatief vuurwerk worden verboden in de buurt van nationale parken, vogelreservaten en andere belangrijke rustplaatsen voor vogels.”

Bronmateriaal

"Wild goose chase: Geese flee high and far, and with aftereffects from New Year's fireworks" - Conservation Letters

Afbeelding bovenaan dit artikel: Nck_gsl van Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd