Oxford blijkt een centrum van geweld te zijn geweest, waar studenten, los van familie en maatschappelijke beperkingen, omringd werden door wapens, alcohol en prostitutie. Dit resulteerde in een buitengewoon hoog moordcijfer in vergelijking met andere steden in die tijd.
Op een donderdagavond in 1298 brak er een hevige vechtpartij uit tussen studenten in een herberg aan Oxford High Street. Het conflict escaleerde snel tot een grootschalig straatgevecht waarbij zwaarden en strijdbijlen werden gebruikt. De ruzie werd de student John Burel uiteindelijk fataal: hij liep op zijn hoofd een gruwelijke verwonding op. De wond was zeker 15 centimeter diep en reikte tot aan zijn hersenen, wat leidde tot zijn dood. Dit tragische incident illustreert de ernst van het geweld dat kon plaatsvinden in middeleeuws Oxford, voornamelijk veroorzaakt door studenten, zo ontdekten onderzoekers.
Medieval Murder Maps
Het verhaal van Burel is toegevoegd aan de zogenaamde Medieval Murder Maps, een digitale bron die gebruikmaakt van informatie uit onderzoeken die 700 jaar geleden zijn uitgevoerd door gerechtelijke lijkschouwers en daarmee de locaties van misdrijven op de kaart zet. Eerder al brachten de onderzoekers de gewelddadige sterfgevallen in het middeleeuwse Londen in kaart. En nu voegen ze ook de moorden in Oxford en York, grotendeels vanaf de 14e eeuw, aan de Medieval Murder Maps toe.
Moordcijfer
Uit de bevindingen blijkt dat het moordcijfer in Oxford in vergelijking met de andere steden opmerkelijk hoog lag. Volgens het team was het aantal moorden per persoon naar schatting 4 à 5 keer hoger dan in het laatmiddeleeuwse Londen of York. Daarnaast schatten de onderzoekers dat het aantal moorden per 100.000 mensen in het laatmiddeleeuwse Oxford ergens tussen de 60 en 75 lag. Dit is ongeveer 50 keer hoger dan de huidige moordcijfers in steden in het 21e-eeuwse Engeland.
Studenten
Wie er met name verantwoordelijk waren voor al deze moorden? Van de mensen in Oxford die betrokken waren bij misdaden en waarvan de achtergrond bekend was, werd 75 procent door de lijkschouwer geïdentificeerd als ‘clericus’. Dit gold ook voor 72 procent van alle mensen die vermoord werden. In die tijd verwees het woord ‘clericus’ waarschijnlijk vooral naar studenten of leden van de universiteit. Kortom, in Oxford vormden studenten dus de meerderheid van zowel de daders als de slachtoffers. En studenten, die waren er genoeg in Oxford. Aan het begin van de veertiende eeuw was Oxford één van de voornaamste plekken voor onderwijs in Europa. De stad had ongeveer 7.000 bewoners, waaronder waarschijnlijk zo’n 1500 studenten.
Reden
Dat zoveel studenten betrokken waren bij misdrijven, kan onderzoeker Manuel Eisner enigszins verklaren. “Een middeleeuwse studentenstad zoals Oxford beschikte over een dodelijke mix van omstandigheden,” zegt hij. “De studenten waren overwegend mannen in de leeftijd van veertien tot eenentwintig jaar oud, wat de leeftijdsgroep is waarin de kans op gewelddadig en risicovol gedrag het hoogst is. Ze bevonden zich in een situatie waarin ze weinig toezicht hadden van hun familie, parochie of beroepsgroep, en ze waren omringd door wapens, hadden vrije toegang tot herbergen en waren blootgesteld aan prostitutie.” Kortom, de combinatie van jonge mannelijke studenten en drank was vaak een kruitvat voor geweld.
Prostitutie
Het verhaal van Burel staat niet op zichzelf. Ook ontmoetingen met prostituees eindigden soms tragisch. En de daders kwamen er vaak nog mee weg ook. Er is een voorbeeld van een onbekende geleerde die in 1299 in de parochie van St. Aldate werd vrijgesproken van de moord op Margery de Hereford. Hij had haar gestoken na de seks, in plaats van te betalen, en was gevlucht. In een ander voorval doodde een groep studenten een medestudent genaamd David de Trempedhwy in de winter van 1296, nadat hij een prostituee genaamd Christiana of Worcester had meegenomen naar hun school. Opvallend is dat ze niet vervolgd werden voor deze daad. “Dit soort gevallen werpen licht op de situatie die zeven eeuwen geleden in Engelse straten geweld in de hand werkte,” merkt Eisner op.
Wetteloos
Hoewel het leven in middeleeuwse stadscentra ruw kon zijn, was het zeker niet volledig wetteloos, zo benadrukken de onderzoekers. “De gemeenschap begreep haar rechten en gebruikte de wet wanneer conflicten ontstonden,” zegt Eisner. Al ging het er zeker anders aan toe dan vandaag de dag. “In vroeger tijden, voordat de moderne politie bestond, was het bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid van slachtoffers of getuigen om de gemeenschap op de hoogte te stellen van een misdaad door luid te schreeuwen en lawaai te maken,” legt onderzoeker Stephanie Brown uit. “Dit stond bekend als ‘hue and cry’. Opmerkelijk is dat vooral vrouwen ‘hue and cry’ gebruikten, vaak om conflicten tussen mannen te melden en de vrede te bewaren.” Veel van deze gevallen vereisten de tussenkomst van omstanders, die al dan niet door de oproep werden betrokken en soms zelf slachtoffers of zelfs daders werden. “Volwassen mannen werden geacht de orde te handhaven als onderdeel van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid,” voegt Eisner eraan toe.
Jury
Ook werd er bij een vermoedelijke moordslachtoffer een jury samengesteld die een onderzoek instelde. Een typische jury bestond uit respectabele lokale mannen. Hun verantwoordelijkheid was om de gebeurtenissen te reconstrueren door getuigen te horen, bewijsmateriaal te beoordelen en vervolgens een verdachte aan te wijzen. Deze verslagen bevatten zowel elementen van detectivewerk als roddels, aldus de onderzoekers. Sommige jury’s creëerden doelbewust verhalen om de uitkomst te beïnvloeden, bijvoorbeeld door zelfverdediging te suggereren. Al was dat niet altijd het geval. “We hebben geen direct bewijs dat jury’s opzettelijk hebben gelogen,” aldus Brown. “Maar het is waarschijnlijk dat veel van de lijkschouwingen gebaseerd waren op een ‘beste schatting’ die gemaakt was op basis van de beschikbare informatie. In veel gevallen hebben jury’s waarschijnlijk de juiste verdachte aangewezen, maar in andere gevallen kan het zijn dat ze verkeerd hebben gegokt.”
Al met al werpt het onderzoek naar middeleeuwse moordzaken in Engeland een fascinerend licht op de gewelddadige dynamiek van die tijd. Het verschaft nieuw inzicht op de menselijke natuur en sociale dynamiek van zeven eeuwen geleden, waarbij het geweld in de straten van het Engeland van destijds ons herinnert aan de complexe mix van factoren die bijdroegen aan deze gewelddadige episodes in de geschiedenis.
