Gelukkig vormen de cfk’s niet direct een bedreiging voor het herstel van de ozonlaag. Maar…aangezien het naast ozonvernietigers ook potente broeikasgassen zijn, is het slecht nieuws voor het klimaat.
Nog niet zo heel lang geleden gebruikten mensen chloorfluorkoolstofverbindingen (kortweg cfk’s) om honderden producten te maken: van koelkasten tot blusmiddelen en van reinigings- tot isolatiemiddelen. Maar in de jaren tachtig van de vorige eeuw komen onderzoekers tot de schokkende ontdekking dat deze cfk’s de ozonlaag aantasten. Dat is zorgwekkend, aangezien de ozonlaag het leven op aarde beschermt tegen schadelijke UV-straling van de zon. En besloten wordt dan ook om het gebruik van cfk’s terug te dringen: in 1987 spreken landen wereldwijd middels het bekende Montrealprotocol af het gebruik van cfk’s uit te faseren. Het verdrag – dat in 1989 van kracht werd – staat te boek als één van de meest succesvolle internationale milieuverdragen en inmiddels is de ozonlaag dan ook hard op weg om zich volledig te herstellen.
Toename
Maar dat betekent zeker niet dat we achterover kunnen leunen, zo waarschuwen onderzoekers nu in het blad Nature Geoscience. Zij hebben namelijk een aantal typen cfk’s ontdekt die – ondanks het veelgeprezen Montrealprotocol nu toch weer vaker worden uitgestoten. Het gaat om cfk-13, cfk-112a, cfk-113a, cfk-114a en cfk-115. Het is een tamelijk verrassende bevinding, zo stelt onderzoeker Luke Western. “We hadden niet verwacht dat de uitstoot van cfk’s zou toenemen, omdat hun productie voor de meeste doeleinden verboden is.”
Mysterie
Van twee cfk’s – cfk-13 en cfk-112a – is niet bekend waarom ze steeds vaker worden uitgestoten. Hoewel kleine hoeveelheden van deze cfk’s vrij kunnen komen bij bepaalde processen, zoals het smelten van aluminium, is de waargenomen toename te groot om door bijvoorbeeld het smelten van aluminium te kunnen worden verklaard. En dus blijft het een raadsel onder welke omstandigheden deze cfk’s de atmosfeer in lekken. Wat de toename van de uitstoot van deze twee cfk’s nog wat mysterieuzer maakt, is dat op dit moment ook onduidelijk is waar de cfk’s geografisch gezien vrijkomen. Het is de onderzoekers namelijk niet gelukt om de toegenomen uitstoot te linken aan specifieke locaties op aarde. Dat geldt overigens ook voor de overige drie cfk’s waarvan de uitstoot momenteel weer toeneemt; cfk-113a, cfk-114a en cfk-115.
Maas in de wet
Wel denken de onderzoekers de toegenomen uitstoot van die drie laatstgenoemde cfk’s te kunnen verklaren. Voor deze drie geldt dat hun toename in de atmosfeer waarschijnlijk te herleiden is naar een maas in de wet, zo stellen de onderzoekers. Want hoewel het Montrealprotocol de productie van cfk’s aan banden heeft gelegd, is het onder dit internationale verdrag niet verboden om cfk’s – als een soort bijproducten – tijdens de productie van andere chemische stoffen te creëren. En vermoed wordt dan ook dat de uitstoot van cfk-113a, cfk-114a en cfk-115 momenteel toeneemt doordat deze tijdens het maken van hfk’s vrijkomen en vervolgens in de atmosfeer weglekken. Ironisch genoeg hebben hfk’s sinds het aan banden leggen van de cfk’s een vlucht genomen, omdat het ozonvriendelijke alternatieven voor cfk’s bleken te zijn. Heel concreet worden de drie hierboven genoemde cfk’s waarschijnlijk in toenemende mate uitgestoten, omdat ze vrijkomen tijdens de productie van twee veelgebruikte hfk’s die op hun beurt weer worden toegepast in koelkasten en airconditionings. “Het productieproces van sommige cfk-vervangende chemicaliën is mogelijk niet helemaal ozonvriendelijk, ook al zijn de vervangende chemicaliën dat zelf wel,” concludeert onderzoeker Luke Western.
De in deze studie genoemde cfk’s zijn niet de enige varianten die ondanks het Montrealprotocol toch weer vaker vrijkomen. Zo wees eerder onderzoek uit dat de afname van cfk-11 in de atmosfeer stagneert, wat erop wijst dat dit type cfk weer vaker wordt uitgestoten. Vervolgonderzoek suggereerde later dat China de productie van deze verboden cfk weer heeft opgepakt, voornamelijk voor de productie van isolatieproducten. Het is zorgwekkend, omdat het het herstel van de ozonlaag kan vertragen. Ook is cfk-11 een potent broeikasgas.
Klimaat
Op dit moment bedreigt de toegenomen uitstoot van de vijf cfk’s het herstel van de ozonlaag niet, zo benadrukken de onderzoekers. Toch is het niet wenselijk dat deze cfk’s steeds vaker in de atmosfeer worden aangetroffen; naast ozonvernietigers zijn het namelijk ook nog eens potente broeikasgassen en daarmee zijn ze van invloed op het klimaat. De impact die de vijf cfk’s samen op het klimaat hebben, is volgens Western vergelijkbaar met impact die de CO2-uitstoot van een kleiner, ontwikkeld land als Zwitserland in 2020 op het klimaat had. Daarnaast valt overigens ook niet uit te sluiten dat de vijf cfk’s – als de uitstoot ervan blijft toenemen – toch afbreuk gaan doen aan de vooruitgang die onder het Montrealprotocol is geboekt.
Amendement van Kigali
Om een dergelijk scenario te voorkomen – en ook de bijdrage aan de klimaatverandering terug te dringen – kunnen wel maatregelen worden getroffen. Zo pleiten onderzoekers ervoor om cfk’s die tijdens de productie van hfk’s worden gebruikt of geproduceerd direct te vernietigen of in ieder geval te voorkomen dat deze in de atmosfeer kunnen weglekken. Ook het aan banden leggen van hfk’s kan een oplossing zijn. Wat dat betreft, gloort er zo op het eerste gezicht enige hoop in de vorm van het amendement van Kigali. Dit is een amendement op het Montrealprotocol dat afgelopen februari door 147 staten en de Europese Unie geratificeerd werd. Met het amendement beloven deze landen de productie van hfk’s terug te dringen. “Als er minder hfk’s geproduceerd worden, mogen we verwachten dat ook de cfk’s die met hun productie in verband worden gebracht, afnemen,” bevestigt Western. Maar daarbij moeten we een paar slagen om de arm houden, zo benadrukt hij tegelijkertijd. Zo worden hfk’s geleidelijk aan uitgefaseerd. “En verwacht wordt dat de productie van sommige hfk’s de komende jaren eerst nog toeneemt. Bovendien ligt het op dit moment niet in de lijn der verwachtingen dat de productie van hfk’s geheel verboden wordt, dus enige uitstoot (van cfk’s, red.) blijf je waarschijnlijk houden. En dan is het nog zo dat één van de gassen – cfk-113a – ook gebruikt wordt in de productie van andere chemische stoffen (bijvoorbeeld kunstmest) en een hfo. Hfo’s zullen naar verwachting door toedoen van het amendement van Kigali sommige hfk’s gaan vervangen en we denken dan ook dat hfo’s ook in de toekomst geproduceerd zullen blijven worden.” Daarnaast benadrukt Western nog eens dat we van twee cfk’s waarvan de uitstoot is toegenomen – cfk-113 en cfk-112a – niet eens weten waar en wanneer ze precies vrijkomen. En dus is ook onmogelijk te voorspellen of het amendement van Kigali op de uitstoot van deze cfk’s van invloed gaat zijn.
Op basis van hun studie pleiten de onderzoekers dan ook voor verdere aanscherping van het Montrealprotocol. Niet alleen omwille van de ozonlaag, maar met name ook omwille van het klimaat. Zo kan een cfk zoals cfk-114a bijvoorbeeld duizenden keren meer warmte vasthouden dan CO2. Genoeg reden om op onze hoede te zijn en de uitstoot van dergelijke cfk’s nauwlettend in de gaten te houden en waar mogelijk aan banden te leggen.
