We zijn dol op ons bakkie troost. Over de hele wereld drinken mensen bijna 3 miljard kopjes koffie. Per dag. Maar wat weinigen weten: de productie ervan is een stuk schadelijker voor mens en dier dan vroeger.
De kwetsbare koffieplanten worden elke dag weer blootgesteld aan allerlei insecten, bacteriën en schimmels. Dat komt doordat ze sinds de jaren 90 steeds meer geteeld zijn als monocultuur. Dat wil zeggen dat er op hetzelfde stuk grond steeds hetzelfde gewas wordt verbouwd. Ook klimaatverandering verergert waarschijnlijk de schade door ongedierte. Je kunt het gevolg wel raden: zeker op de grote koffieplantages worden er veel meer pesticiden gebruikt om ongedierte en plantenziektes te bestrijden.
Ziek door bestrijdingsmiddelen
In Brazilië, ’s werelds grootste koffieproducent, is het gebruik van bestrijdingsmiddelen in tien jaar tijd met 190 procent toegenomen. Naar schatting wordt er jaarlijks ongeveer 38 miljoen kilo aan pesticiden rond gespoten over de Braziliaanse koffieplantages. Sinds 2019 zijn er 475 nieuwe bestrijdingsmiddelen goedgekeurd in Brazilië. Meer dan een derde daarvan is in Europa verboden, omdat het spul zo giftig is.
“Het probleem is dat er steeds meer rapporten verschijnen over pesticiden die het grondwater en de ecosystemen vervuilen. Ook zijn er gezondheidsproblemen bij mensen en dieren in gebieden waar koffie wordt geteeld. Dat gaat van huidaandoeningen tot ademhalingsmoeilijkheden en van hoge bloeddruk tot hart- en vaatziekten en kanker. Dit lijkt allemaal gelinkt te zijn aan het gebruik van pesticiden bij de koffieproductie”, zegt hoofdonderzoeker Athina Koutouleas van de University of Copenhagen, die samen met anderen een grote metastudie uitvoerde naar het onderwerp.
Genoeg alternatieven
Onderzoek uit onder meer Brazilië, Colombia, Jamaica en Nicaragua toont aan dat de koffieproductie grote schade toebrengt aan mens en milieu. Zo hebben arbeiders op de plantages veel meer veranderingen in hun cellen. “Als we in de toekomst willen blijven genieten van onze koffie, dan moeten we stoppen met het te produceren alsof er geen morgen is. Pesticiden zijn effectief en zorgen op korte termijn voor betere oogsten. Maar op de lange termijn schiet je jezelf in de voet doordat ecosystemen worden vernietigd en de gezondheid van velen wordt beschadigd”, zegt Koutouleas.
En kom bij de onderzoeker niet aan met dat er geen alternatieven zijn. Want samen met zijn team noemt hij er zo een aantal. Een daarvan is agrobosbouw. Daarbij groeien gewassen en bomen samen op hetzelfde stuk land. Met deze methode kan de koffieplant weer worden hoe hij was voor hij als monocultuur werd geteeld.
Traditioneel telen
“De koffieplant groeide duizenden jaren terug in een omgeving vol andere planten, struiken en bomen in het zuidwesten van Ethiopië. Dat is de traditionele manier waarop Ethiopische boeren koffie telen. Het heeft als voordeel dat de planten nauwelijks last hebben van ziekten en ongedierte, terwijl ze ook gezonder worden en biodiversiteit en ecosystemen verbeteren”, vertelt Koutouleas.
Bovendien diversifieert agrobosbouw de opbrengsten van de boer. Die kan geld verdienen aan de koffiebonen, maar ook aan de andere producten, zoals hout, veevoer en tropische gewassen zoals vanille of kaneel. “Het kan zijn dat sommige insecten juist gedijen in zo’n systeem. Dus het is belangrijk om goed na te denken over welke combinatie van planten en bomen het beste werkt. Moeten bijvoorbeeld snel groeiende bananenbomen worden geplant of juist hardhout dat kan worden verkocht? De methode moet dus worden aangepast aan de lokale behoeften. Het is geen wondermiddel, maar wel de meest logische oplossing”, aldus Koutouleas. Een andere optie is om biologische middelen te gebruiken. In plaats van chemische pesticiden worden natuurlijke vijanden, zoals andere insecten, geïntroduceerd om de schadelijke exemplaren te bestrijden.
RNA rond spuiten
Een derde strategie die de onderzoekers noemen is een nieuwe techniek waarbij RNA-moleculen op een gewas worden gespoten, die dan vitale genen uitschakelen in de organismen die de koffieplant bedreigen. Een van de voordelen van de techniek is dat alleen het ongedierte er last van heeft en dat het snel wordt afgebroken. Bij andere gewassen heeft de methode al zijn nut bewezen, maar hij moet nog wel worden getest op koffie.
Overigens zijn niet alle koffieboeren verkeerd bezig. De kleine boeren die minder dan 5 hectare land hebben, gebruiken meestal geen bestrijdingsmiddelen en doen al aan agrobosbouw. De grote koffieboeren daarentegen, die vooral in Brazilië en Vietnam zitten, vormen wel een probleem en zij zijn ook nog verantwoordelijk voor een relatief groot deel van de wereldproductie. “Dit kleine percentage koffieboeren produceert op niet-duurzame wijze door koffie als monocultuur te telen en heel veel pesticiden te gebruiken. Maar als de omgeving waarin koffie groeit, achteruitgaat, dan loopt het gebied waar de plant van afhankelijk is, ook gevaar”, aldus Koutouleas.
Beloning voor duurzame boer
Behalve dat er meer onderzoek moet komen naar milieuvriendelijke genoomtechnologie, adviseren de onderzoekers ook om boeren te ondersteunen om over te stappen op agrobosbouw of een van de andere aanbevolen strategieën. “Boeren die groene initiatieven implementeren moeten worden beloond door compensatieprogramma’s. De nadruk moet ook liggen op koffiefabrikanten, importeurs en andere bedrijven in de keten door duurzaamheidsprogramma’s te ontwikkelen die echt het verschil maken voor de koffieplant, de omgeving waarin hij wordt geteeld en de mensen die erin werken”, klinkt het tot besluit.
