Walvissen zouden tijdens hun leven grote hoeveelheden CO2 afvangen en zo een belangrijke duit in het zakje doen in onze strijd tegen klimaatverandering. Maar deze bel staat nu op spatten.
Walvissen worden al enkele jaren opgehemeld als ware klimaatredders. Tijdens hun leven zouden ze zoveel CO2 afvangen en opslaan, dat het een zichtbaar verschil zou maken in de hardnekkige klimaatcrisis waarmee we worden geconfronteerd. Hoe harder we dus ons best zouden doen om de walvispopulaties weer op peil te brengen, hoe meer koolstof er op natuurlijke wijze zou worden opgeslagen. Maar hoe graag we dit ook zouden willen geloven, het is waarschijnlijk een veel te voorbarige conclusie, zo waarschuwen onderzoekers in een nieuwe studie.
Walvis redt het klimaat (niet)
De theorie dat walvissen op grote schaal CO2 uit de atmosfeer verwijderen en zelfs ons klimaat zouden redden, werd in 2014 voor het eerst geopperd. “Maar het onderwerp kreeg vooral veel aandacht na een kort rapport van het Wereld Monetair Fonds dat in 2019 werd gepubliceerd,” vertelt onderzoeker Olaf Meynecke in gesprek met Scientias.nl. “Daarin werd beweerd dat walvissen zouden helpen ons klimaat te beschermen. De wetenschappelijke gegevens die dit ondersteunen, waren en zijn echter nog steeds niet beschikbaar.”
Mooi en simpel
Het idee leek zo mooi – en simpel. Bovendien gaf het mensen zelfs een duwtje in de rug om de walvis voor uitsterven te behoeden. Maar de kwestie is doorzeefd met onzekerheden en gebrek aan gegevens. “Er zijn helaas geen simpele antwoorden op complexe problemen,” zegt Meynecke. Hoewel we het allemaal wel zouden willen, kunnen onderzoekers op dit moment gewoon niet zeggen dat meer walvissen ook daadwerkelijk meer koolstofopslag betekent.
Walvis helpt een handje
Dat betekent overigens niet dat de walvis helemaal geen bijdrage levert aan het vastleggen van koolstof. Zo wordt er koolstof opgeslagen in hun lichaam, waar ze het voor hun lange levensduur bewaren. Als ze sterven nemen ze dit vervolgens mee naar de diepten van de oceaan, waar het begraven blijft. Ook heeft walvispoep invloed. Hun poep voedt namelijk fytoplankton, kleine diertjes die CO2 opnemen en omzetten in zuurstof.
Tijd en schaal
Waarom de onderzoekers dan toch sceptisch zijn? Hoewel het heel goed mogelijk is dat walvissen kunnen helpen koolstof vast te leggen, zullen ze waarschijnlijk slechts een beperkte bijdrage leveren, zo schrijven ze. Kort gezegd: walvissen vangen simpelweg te weinig CO2 af om de koers van van klimaatverandering eigenhandig te veranderen. “Het komt neer op tijd en schaal,” legt Meynecke desgevraagd uit. “Walvissen kunnen bijdragen aan koolstofvastlegging op regionale schaal (bijvoorbeeld in voedselgebieden van walvissen) en op korte termijn (tientallen tot misschien wel eeuwen). Maar op wereldschaal en tijdschalen van enkele duizenden tot miljoenen jaren, is de bijdrage zeer waarschijnlijk minimaal.”
Valse hoop
Volgens de onderzoeker is het belangrijk dat dit nu wordt rechtgezet. “Hoewel onze onderzoeksgroep heel graag het tegenovergestelde had willen verkondigen, is het debat misleidend en creëert het valse hoop,” betoogt hij. En dat is volgens hem best gevaarlijk. “Het creëren van valse hoop kan de dringende gedragsverandering die nodig is om de catastrofale gevolgen van klimaatverandering af te wenden, vertragen,” legt hij uit. “En dit kan op zijn beurt indirecte gevolgen hebben voor het herstel van walvispopulaties.”
Klimaatverandering
Kortom, in de nieuwe studie komen de onderzoekers met de ontnuchterende conclusie dat de walvis ons klimaat niet gaat redden. Dat zullen we echt zelf moeten doen. “Doordat het vermogen van walvissen om klimaatverandering tegen te gaan zeer overdreven werd, kan dit onbedoeld de aandacht afleiden van de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen,” zegt Meynecke.
Walvis redden
Bovendien heeft ook de walvis het in de huidige opwarmende wereld zwaar. Het is daarom waarschijnlijker dat wij hen moeten redden, dan dat zij ons uit de brand zullen helpen. De onderzoeker is overigens niet bang dat de nieuwe bevindingen de urgentie om de walvis te beschermen, vermindert. “Ik denk eerder het tegenovergestelde,” mailt hij. “Ik denk niet dat we walvissen – of welk dier dan ook – moeten redden alleen omdat we denken dat ze koolstof vastleggen. We zouden walvissen moeten redden om andere zeer goede redenen, zoals de bijdrage die ze leveren aan een gezonde oceaan.”
Onmisbaar
Walvissen leggen dan misschien minder koolstof vast dan gehoopt, op veel andere vlakken zijn deze logge dieren van vitaal belang – en zelfs onmisbaar. “Walvissen leveren nog altijd een zeer belangrijke en waardevolle bijdrage aan de bemesting van de oceaan,” benadrukt Meynecke. “Dit effect is waarschijnlijk alleen regionaal, maar dat neemt niet weg dat ze alsnog heel belangrijk zijn. Bovendien verbinden ze oceanen over de hele wereld. Veel soorten zijn daarnaast van walvissen afhankelijk, van kleine micro-organismen tot grote orka’s.”
Hoe graag we ook zouden willen dat de walvis ons klimaat kan redden, de waarheid is helaas hardvochtiger. “Onze studie ondersteunt het feit dat walvissen belangrijk zijn voor het mariene ecosysteem, maar dat hun bijdrage aan de wereldwijde koolstofstroom te klein is om de grote hoeveelheid atmosferische CO2 effectief terug te dringen,” concludeert Meynecke. “Ik hoop dat onze resultaten dan ook zullen leiden tot een minder sensationele en meer realistische kijk op walvissen.”
