Wetenschappers hebben een opmerkelijke ontdekking gedaan: het is waarschijnlijk dat inwoners van Cotzumalhuapa, Guatamala vroeger tabak dronken tijdens helingsrituelen. Het onderzoek onthult daarmee een compleet nieuwe vorm van tabaksgebruik in Meso-Amerika.
Ongeveer 1200 jaar geleden lag er een grote en belangrijke stad nabij de Pacifische kust van Meso-Amerika, genaamd Cotzumalhuapa. De stad bevond zich in het huidige Guatamala en was van grote invloed op het omringende gebied. Ondanks dat was er vooralsnog weinig bekend over de rituele gebruiken die de inwoners van Cotzumalhuapa erop nahielden. Daar komt nu verandering in: wetenschappers hebben inmiddels een soort vaasjes gevonden waar resten van nicotine in te vinden zijn. Onderzoeker Oswaldo Chinchilla Mazariegos heeft meegewerkt aan het onderzoek. Hij vertelt aan Scientias.nl: “Voor het onderzoek hebben we in totaal zeven vazen opgestuurd naar het lab. Het was echt een verrassing toen uit de analyse naderhand bleek dat er drie vazen tussenzaten waar enkel en alleen resten van nicotine in te vinden zijn. Dit is verrassend, omdat de cilindrische vorm van deze vazen in oude scripts van vooral Maya’s dikwijls wordt omschreven als ‘drankcontainers’. Het is dan ook zeer onwaarschijnlijk dat er iets anders in heeft gezeten dan een vloeistof.” Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Antiquity.
Zweetbaden
De onderzoekers hebben een religieuze link weten te leggen, doordat de vazen in de buurt werden gevonden van twee ‘zweetbaden’. Zweetbaden worden vandaag de dag ook nog gebruikt. Hierbij wordt een zweetbad vooral omschreven als ‘de voorloper van een sauna’, maar dat is niet het hele verhaal. Mazariegos legt uit: “Zweetbaden waren vroeger erg belangrijk. Zo vervulden ze hygiënische en therapeutische doeleinden. We vinden zweetbaden dan ook door heel Meso-Amerika, en niet alleen in Cotzumalhuapa. Één van de belangrijkste gebruiken van zweetbaden was voor de verzorging van vrouwen die net waren bevallen van een kind. Het is niet zo dat alle Meso-Amerikaanse rituelen een religieus doel dienden. Wat we echter wel zien, is dat veel helers tegelijkertijd ook religieuze specialisten waren en dat ze gebruik maakten van religieuze componenten om mensen te verzorgen, zoals bijvoorbeeld dus nodig was na een bevalling.” Voor de duidelijkheid: in deze gebieden werden tabaksbladeren vroeger veelvuldig gebruikt voor helingsrituelen. Mazariegos vult aan: “We hebben vooralsnog geen definitieve reconstructie (van het tabak-aftreksel, red.), maar het is zeer waarschijnlijk dat het werd gebruikt voor medische doeleinden. Het is hierbij wel belangrijk om te vermelden dat een aftreksel van tabak erg giftig kan zijn. We denken dan ook niet dat mensen het zomaar consumeerden.” De onderzoeker wijst erop dat het aftreksel waarschijnlijk vooral tijdens specifieke situaties werd gebruikt. En dus niet ‘zomaar even snel tussendoor’, zoals tijdens een rookpauze.
Voor het onderzoek hebben de wetenschappers dus in totaal zeven gevonden vazen opgestuurd naar het lab. Mazariegos licht toe: “Ons originele doel was om te identificeren waar deze vazen voor gebruikt werden. Voor een eerste analyse hoopten we dan ook resten te vinden van planten die vaak werden gevonden. Denk hierbij vooral aan cacao, maar ook chilipepers en achiote. Tot onze verrassing bleken er dus in drie vazen resten te zitten van nicotine. In de andere vier vazen zijn trouwens helemaal geen sporen gevonden; het zou goed kunnen dat hier iets in heeft gezeten waar we nog niet specifiek naar hebben gezocht.”
Pacifische kust
De resultaten van het onderzoek zijn significant vanwege meerdere redenen. Ten eerste is het natuurlijk heel erg bijzonder dat er nu voor het eerst een aftreksel van tabak is aangetroffen in drinkcontainers. Vooralsnog waren er twee ‘vormen’ van tabaksnuttiging bekend. Bij de eerste vorm werden tabaksbladeren direct gerookt. Bij de andere vorm werden de tabaksbladeren eerst verwerkt tot een soort poeder, waarna deze werd gesnoven. Hier komt nu dus een derde vorm bij: het zou goed kunnen dat er vroeger ook een soort van drankje werd gemaakt van tabaksbladeren dat uiteindelijk opgedronken werd.
Echter zijn de resultaten dus ook significant vanwege een tweede reden. Deze reden heeft minder te maken met de ontdekking zelf, en meer met het gebied waar de ontdekking is gedaan. Mazariegos sluit af: “Het gebied van de Pacifische kust is niet bijzonder populair onder wetenschappers. Verreweg de meeste aandacht gaat uit naar de lagergelegen gebieden in het noorden van Guatamala waar de Maya’s vroeger hebben geleefd. Het werken in deze regio heeft dan ook een zekere allure: ze liggen net iets verder weg van de moderne wereld en ze zijn best wel bebost. Er is ook veel momentum voor het onderzoeken in deze gebieden; er wordt daar al generatieslang onderzoek gedaan door wetenschappers, en vaak zien we dat hun leerlingen jaren later terugkeren om het werk daar voort te zetten.” En alhoewel dat volgens de wetenschapper natuurlijk erg positief is, betekent dit helaas ook dat onderzoeksgebieden langs de Pacifische kust vaak worden vergeten. “Archeologen zien de Pacifische kust van Guatamala al erg lang als een belangrijk gebied. We hopen echt dat dit onderzoek meer wetenschappers ertoe aanzet om ook hier te komen werken.”
