Wanneer je tegelijkertijd met iemand anders op een deur afstevent, kan het zomaar zijn dat die ander met een handgebaar duidelijk maakt dat jij als eerste naar binnen mag gaan. Dat is vrij gewoon voor ons mensen. Maar wetenschappers hebben nu ontdekt dat sommige vogels dat ook doen.
Dat is te lezen in het blad Current Biology. “Onze meest recente ontdekking is dat de Japanse koolmezen gebaren gebruiken om te communiceren met hun partner,” zo vat onderzoeker Toshitaka Suzuki de studie kort en krachtig samen.
Verrassend
Het is een verrassende ontdekking. Lang werd namelijk gedacht dat communicatie middels gebaren iets was wat alleen mensen doen. Inmiddels weten we beter; observaties van mensapen toonden later aan dat ook zij aan deze vorm van nonverbale communicatie doen. En vervolgonderzoeken wezen zelfs uit dat ook andere diersoorten – zoals raven en vissen – konden gebaren. Maar vaak ging het dan om ‘eenvoudige gebaren’, die er bijvoorbeeld op gericht waren om anderen op een object of iets anders interessants te wijzen. Symbolische gebaren – zoals een kleine beweging met een open hand om aan te geven dat de ander vóór jou ergens naar binnen mag gaan – leken echter alleen door mensen te worden gebruikt. En onderzoekers dachten ook wel te kunnen verklaren; dergelijke gebaren lijken namelijk complexe cognitieve vaardigheden te vereisen.
Observaties
Maar nu tonen onderzoekers dus aan dat ook de kleine Japanse koolmees (Parus minor) tot symbolische gebaren in staat is. Ze baseren die conclusie op observaties van 16 Japanse koolmezen, die samen 8 stelletjes vormden. Die stelletjes zorgen met toewijding voor hun jongen, die zich in een nestkastje bevonden. En de onderzoekers observeerden de Japanse koolmezen terwijl ze dat nestkastje honderden keren met voedsel naderden. En al snel viel ze iets op. Wanneer de ouders voedsel naar de nestkast brachten, streken ze vaak eerst in de nabijheid van de nestkast neer, waarna één van hen wat fladderde met de vleugels. En prompt ging daarbij de ander als eerste de nestkast in, terwijl de vogel die zijn vleugels had bewogen, zijn beurt afwachtte. Voor de onderzoekers is het – na honderden van deze bezoekjes aan de nestkast te hebben geobserveerd – dan ook duidelijk: door met de vleugels te fladderen, gebaart de vogel dat zijn/haar partner eerst de nestkast binnen mag gaan.
Verrast
“We waren verrast dat de resultaten zo duidelijk waren,” aldus Suzuki. “We zagen dat de Japanse koolmezen enkel met de vleugels fladderen in de aanwezigheid van hun partner en nadat we dat hadden gezien, ging die partner vrijwel altijd als eerste de nestkast in.”
Vrouwtjes gebaren vaker
Het onderzoek onthult dat vrouwtjes vaker dan mannetjes ‘gebaren’ dat hun partner voor mag gaan. Het maakte daarbij niet uit wie van de twee als eerste in de nabijheid van de nestkast was gearriveerd. En wanneer vrouwtjes met hun vleugels fladderden, was het dus ook vaak het mannetje dat als eerste de nestkast betrad. Als het vrouwtje niet fladderde, ging ze doorgaans voor het mannetje de nestkast binnen.
Een tamelijk overtuigend gebaar
Dat we hier echt met een symbolisch gebaar en niet zomaar wat willekeurig gefladder van doen hebben, blijkt volgens de onderzoekers uit verschillende factoren. Zo wijzen ze er dus allereerst op dat de vogeltjes ‘het gebaar’ alleen maken als hun partner aanwezig is. En die partner reageerde daar vrijwel altijd op door als eerste de nestkast binnen te gaan. Bovendien stopte het gefladder zodra die partner de nestkast binnenging. Daarnaast onthullen de onderzoekers dat het gefladder duidelijk gericht was op de partner en niet op de nestkast; een sterke aanwijzing dat we hier niet te maken hebben met een ‘simpel gebaar’ dat er slechts op gericht is de partner op de locatie van de nestkast te wijzen.
“Er is een hypothese dat op twee benen lopen, mensen in staat stelde om hun handen vrijer te bewegen, wat weer bijdroeg aan de evolutie van gebaren,” legt Suzuki uit. “Op een vergelijkbare manier kunnen vogels wanneer ze op takken neerstrijken hun vleugels vrijer gaan bewegen en wij denken dat dat de ontwikkeling van gebarende communicatie faciliteert. We zullen blijven ontcijferen wat vogels met hun gebaren, geluiden en combinaties daarvan proberen te vertellen. Dat stelt ons niet alleen in staat om de rijke wereld der dierentalen verder te verkennen, maar is ook van belang als we de oorsprong en evolutie van onze eigen taal willen ontrafelen.”
