We weten allemaal dat stress niet goed voor ons is. Toch jakkeren we maar door, in de hoop dat het allemaal wel meevalt met die effecten op onze gezondheid. Nou, dat valt dus niet mee. Volgens nieuw onderzoek neemt onze biologische leeftijd snel toe door stress. Maar er is hoop.
De veroudering slaat genadeloos toe als je veel stress hebt. Dat gebeurt al na een korte stressvolle periode: na dagen of maanden is er al een verandering te zien in de veroudering van cellen. Dat hebben Amerikaanse onderzoekers ontdekt met behulp van de zogenoemde epigenetische klok, een soort biochemische test op basis van DNA-methylatie, waarbij de accumulatie van methylgroepen wordt gemeten. Methylgroepen hechten zich aan DNA en beïnvloeden zo de genexpressie.
Fluctuerende biologische leeftijd
Het goede nieuws: het proces is omkeerbaar. Heb je weer minder stress, dan verdwijnt ook de celveroudering. “Het idee dat de celleeftijd fluïde is en fluctueert weerspreekt de al lang bestaande opvatting dat de biologische leeftijd een opwaarts traject aflegt gedurende het leven”, verklaart onderzoeker James White van de Duke University. “Eerdere onderzoeken hintte al wel op de mogelijkheid van een fluctuerende biologische leeftijd, maar de vraag of zo’n verandering ook omkeerbaar was, bleef tot nu toe onbeantwoord. Bovendien waren de triggers voor die veranderingen ook onbekend.”
De biologische leeftijd van organismen neemt normaal gesproken gestaag toe gedurende het leven, maar het is nu duidelijk dat dit proces niet per se gelijk verloopt met de chronologische leeftijd. Iemand kan biologisch ouder of jonger zijn dan zijn werkelijke leeftijd. Er is ook steeds meer bewijs dat de biologische leeftijd wordt beïnvloed door ziekte en medicijngebruik, maar ook door leefstijl en omgeving.
Je werkelijke leeftijd
“Hoewel inmiddels algemeen bekend is dat de biologische leeftijd in ieder geval een klein beetje fluïde is, wisten we niet dat veranderingen omkeerbaar zijn en welke factoren die veranderingen triggeren”, reageert ook onderzoeker Vadim Gladyshev van Harvard.
Om daar achter te komen maakten de onderzoekers gebruik van de kracht van de DNA-methyleringsklok. Dat vergt enige uitleg: met zo’n klok wordt de veroudering gemeten onafhankelijk van het weefsel. Deze werkelijke leeftijd wordt afgeleid uit de DNA-methylering en komt voort uit de ontdekking dat methyleringsniveaus veranderen met de jaren. De onderzoekers hebben deze werkelijke of biologische leeftijd op die manier vastgesteld bij mensen en muizen en gekeken hoe die veranderde na blootstelling aan stressfactoren.
Daaruit bleek dat de biologische leeftijd al na korte periodes van stress toenam, maar ook weer naar het oude niveau terugkeerde als de stress voorbij was. Toen dat eenmaal was aangetoond, gingen de onderzoekers allerlei stressfactoren uittesten om te zien of ook daarbij het effect omkeerbaar was.
Stressvolle operatie
Zo bleek bij zowel mensen als muizen de biologische leeftijd omhoog te vliegen na een grote operatie, een zwangerschap en ernstige Covid-19. De biologische leeftijd schoot bijvoorbeeld de lucht in nadat mensen die een ongeluk hadden gehad een spoedoperatie ondergingen. Maar gek genoeg, keerde de biologische leeftijd weer terug naar het oude niveau in de dagen na de operatie. Hetzelfde gebeurde na een zwangerschap of na een zware besmetting met Covid-19.
Hoewel de gevolgen omkeerbaar zijn, is stress dus wel erg schadelijk voor de gezondheid. “De bevindingen impliceren dat zware stress de kans op voortijdige sterfte vergroot, in ieder geval deels door de verhoging van de biologische leeftijd”, reageert onderzoeker Gladyshev. “Dat betekent ook direct dat de kans op sterfte kleiner wordt als de biologische leeftijd omlaag gaat en dat het vermogen om te herstellen van stress een belangrijke voorspeller kan zijn van gezond ouder worden en lang leven. Tenslotte kan de biologische leeftijd ook nog een nuttige parameter zijn om fysiologische stress en het herstel daarvan te meten.”
Toch effect op lange termijn?
Het is een geweldige ontdekking dat stress weliswaar voor flinke veroudering zorgt, maar dat dit effect ook omkeerbaar is. Dat biedt hoop voor de toekomst. Maar de onderzoekers benoemen ook enkele beperkingen van hun studie. Ten eerste zijn de resultaten enkel gebaseerd op DNA-methyleringsklokken. Dat is het beste wat nu beschikbaar is, maar zeker niet zaligmakend als je celveroudering wil meten. Ten tweede is niet helemaal duidelijk geworden wat de connectie is tussen de fluctueringen op de korte termijn en biologische veroudering gedurende het hele leven.
“Onze studie boort een nieuwe laag aan in het vakgebied van de biologische veroudering waarmee onderzoekers in de toekomst rekening moeten houden”, zegt White tot slot. “Een belangrijk onderwerp voor vervolgonderzoek is achterhalen hoe korte verhogingen van de biologische leeftijd of het herstel daarvan bijdragen aan een eventuele versnelde veroudering gedurende het hele leven.”
Methylering is als het ware het aan- en uitzetten van stukjes DNA, waardoor de DNA-structuur verandert. Elke seconde verricht ons lichaam meer dan een miljard methyleringsprocessen. Daarbij wordt de ene stof omgezet in de andere. Denk aan gifstoffen die onschadelijk worden gemaakt of bijvoorbeeld hormonen en neurotransmitters die vrijkomen en op het juiste niveau blijven.
